Friday, November 6, 2009

өөртөө өгөх зөвөлгөө


"Миний хань бурхан шиг хүн дээ" гэж эхнэрээсээ магтаал сонсож явдаг эрчүүд хэр олон байдаг бол оо. Мэдээж тэр гэр бүл аз жаргалтай байдаг гэж төсөөлөгдөж байна. Харин та жаахан бүтэлгүйтээд аль эсвэл эхнэртээ сэтгэлээ бүрэн нээж чадахгүй байгаа бол яаах вэ?. Миний бодлоор бол.

Түүнийхээ цорын ганц эвээн тэтгэгч нь байх хэрэгтэй. Та шинэ жил, эмэгтэйчүүдийн баяр, түүнийхээ төрсөн өдрөөр мэдээж бэлэг авч өгдөг л биз. Гэхдээ заримдаа ямар ч шалтгаангүйгээр баяр ёслолын бус үеэр бэлэг эсвэл цэцэг бариад өмнө нь зогсож байвал яаасан юм. Заавал баглаа сарнай, үнэт зүйлс биш ганц цэцэг, эсвэл ажилд нь хэрэгтэй жоохон юмыг хайрынхаа үгтэй хамт өгвөл гэж.

Жимсэнд дургүй эмэгтэй гэж хаана ч байхгүй. Тиймээс ганц ч гэсэн жимс бариад очвол хүүхэд шиг баярлаж танд эрхлэх болно. Түүнд бэлэгний том жижиг огтхон ч хамаагүй харин ч таны хайранд улам итгэж, сэтгэл дотроо өөрийг нь тээж явдагт баярлаж талархана. Заримдаа хамаг мөнгөө шавхаад ч хамаагүй бусад хүүхнүүдийн моодлож байгаа, түүнийхээ шохоорхоод байгаа хувцасыг аваад өгчих. Өдөр тутмынхаа ажлын талаар хаяа түүндээ ярьж сонирхуулж байх хэрэгтэй.

Ямар нэг таагүй зүйл гарвал заавал хуваалцан ярилцаж үгийг сонсож байвал хайрт чинь улам чамд итгэх болно.Энгийн үед гэртээ гэрийнхээ хувцасыг өмсөөд л телевизор үзээд суучихдаг эсвэл найз нөхөд гэсээр орой ирдэг удаа олон байдаг хэдий ч унтахаас өмнө түүнийгээ өвөр дээрээ суулгаад яг жаахан хүүхэд шиг цээжиндээ нааж тэвэрээд үнсэж түүнийхээ нүд уруул сайхан бүхнийг нь өхөөрдөж магт. Тэр нисэх дөхөхийг хараарай. Хайртай бүсгүйгээ үргэлж анхаарлынхаа төвд байлга.

Хооллох, юм ярихдаа ч гэсэн. Өглөө бүр юу өмсөж байна, үс зүсээ хэрхэн янзлаж байгааг нь хар. Магадгүй таны халамж дутсанаас болж тэр гэрлэж байсан үеийнх шигээ байж чадахгүй болсон ч юм билүү. Тэгэхээр та түүнийгээ яг л тэр үеийнх, гэрлээгүй гэр бүлийн амьдралд нухлагдаагүй байсан хэвээр нь хадгалахыг хичээ. Тэр ч гэсэн үүнийг маш их хүсдэг. Үгэн дундаа "ингээд хувцасчихвал миний хайрт залуусын нүдийг унагах байх даа", "хамаг гоо сайхан нь тэр нь дээ энэ нь дээ байдаг " гэх зэргээр магтаж урамшуул.

Хайрт чинь санаа алдаж байвал та түүнд хэрэгтэй байнаа л гэсэн үг. Түүнийхээ анхаарлыг өөр сайхан зүйлд хандуулж тайвшруулж байх хэрэгтэй. За За би ч тэгээд Ямар нэг их лаг ч биш. Нэг иймэрхүү зөвлөмж өрөөлд өгөхөөсөө өөрдөө өгөөд сууж байна. Өчигдөр, өнөөдөр өглөө бага зэрэг проблем үүсээд бид хоёр бага зэрэг энэ тэр гээд л.
Read more »

МОНГОЛ ҮСГИЙН ФОНТНЫ ТУХАЙ


Өнөө үед компьютерийг ашиглах асуудал хүн бүрийн өдөр тутмын хэрэгцээ болон өргөжлөө.Компьютерийг зөвхөн өрөө тасалгааны үзмэр, тооны болон бичгийн машин, тоглоом тоглох зориулалтаар ашиглах явдал нэгэнт үеэ өнгөрөөн улиран одож, харин компьютеруудыг нэгдсэн нэг сүлжээнд (тухайлбал интернэт) холбосноор мэдээллийг асар богинохон хугацаанд солилцох боломжтой болов.

Мэдээллийн энэхүү сүлжээнд холбогдсон байнгын, тасралтгүй, найдвартай ажиллагаатай хүчирхэг серверүүдийн тоо улам бүр өссөн нь энэхүү сүлжээнд асар их мэдээллийг хадгалан бусдад түгээх боломж нээгдлээ. Үүнээс гадна электрон шуудан, электрон худалдаа, электрон харилцан яриа буюу хэлэлцүүлэг, мэдээллийн группууд зэрэг интернэтийн бусад үйлчилгээг мартаж болохгүй. Тэгэхээр ганц компьютер бол юу ч биш, харин нэгдсэн нэг сүлжээнд холбогдсон компьютер асар их боломжийг бидний өмнө нээж байна. Одоогоос яг 7 жилийн өмнө буюу 1997 онд болсон нэгэн эрдэм шинжилгээний хурал дээр нэгэн залуугийн тавьсан илтгэлийг санаж байна. “Би интернэттэй гэрлэмээр байна”. Иймээс нас болон мэргэжил харгалзахгүй бүх хүмүүс компьютер болон энэхүү мэдээллийн сүлжээг ашиглаж сурах явдал нэн тэргүүний зорилт болоод байна. Өөрөөр хэлбэл бидний урагшаа харж явах чиглэл бол энэхүү мэдээллийг сүлжээг эзэмших. Тэгэхээр зорилго тодорхой боллоо, ямар ч байсан. Өнөөдөр дэлхий дээр компьютерийн техник болон программ хангамжийн чиглэлээр Америкчууд тэргүүн эгнээнд явна. Хэдийгээр программ хангамжийн талаар энэтхэгчүүдийн олсон амжилтыг чамлахааргүй ч, үнэндээ Microsoft-ийн нийт программчдын 60 орчим хувь нь энэтхэгчүүд байгаа ч, Малайз, Тайван улсууд микропроцессорыг ургуулах талаар хэнтэй ч эгнэхгүй болсон ч бид өнөө л Intel-ийн микропроцессорыг, муу нэртэй ч Microsoft-ийн программуудыг ашигласан хэвээр л байна. Зүгээр сонирхуулж хэлэхэд өнөөдөр Microsoft-ийнхний мууг үзэх сонирхол программ жоохон оролдож, компьютер жоохон гадарладаг хүн бүрийн чинь хүсэл болоод байгаа ч энэ нь хүмүүс Microsoft-оос уйдаж байгаатай л холбоотой байх. Өөрөөр өнөөдөр хөгжлийг бид биш тэд авч яваа. Бид тэдний бүтээснийг хамгийн хялбар аргаар хурдан хугацаанд эзэмшсэнээр тэднээс аль болох хоцрохгүй явах нь чухал. Тэгвээс бидэнд хоёр боломж байна. Тэдний хийсэн болгоныг эх хэл уруугаа орчуулан хэрэглэх. Тухайлбал хятад, орос, япон улсууд шиг. Нөгөө нь ерөөсөө тэдний хийснийг шууд авч ашиглах. Бид өнөөг хүртэл 2 дахь чиглэлийг баримтлан яваа. Гэхдээ энд нэг зүйлийг тайлбарлахад хятад, орос, япон, герман зэрэг улсууд бол компьютерийн техник болон программ хангамжийг зохиогчдын хувьд манайхтай зэрэгцүүлэшгүй том зах зээл. Иймээс энэ зах зээлийг алдахгүйн тул ихэвчлэн тэд өөрсдөө өөрийн хийсэн бүтээгдэхүүнийхээ эдгээр улсуудад зориулсан хувилбарыг гаргаж байгаа. Харин манайхны хувьд бол ч, жишээ нь программ хангамжийн аварга том үйлдвэрлэгч Microsoft-ийнхон одоогоор монголчуудад зориулан нэгч программ зохиогоогүй л байна. Цаашдаа ч тэднийг өөрсдийнхөө хийсэн программын монгол хувилбарыг гаргахыг хүлээх найдлага үгүй л болов уу. Иймээс шаардлагатай гэж үзвэл тэдний хийсэн зүйлийг бид өөрөө л орчуулж, өөртөө зориулсан монгол хувилбарыг гаргах л ганц гарц байна. Гэтэл манай зах зээл жижиг учраас тухайн программыг орчуулсан хувилбарыг эргүүлэн зараад зарлагаа нөхөх магадлал муу, эцэст нь манайд орчуулсан программ нь оргиналь программаасаа муу гэсэн ойлголт дэндүү газар авсан тул бид одоог болтол дээрх хоёр чиглэлийн хоёрдохоор нь явж байгаа. Нөгөө талаар бидний аз болоход манай улс нь дэлхийн хамгийн хямд үйлдвэрлэгч улс болох хятадтай зэрэгцэн оршжээ (хятад нь өнөөдөр хамгийн хямдхан компьютеруудыг үйлдвэрлэдэг, программ хангамжийг хамгийн хямдаар хууль бусаар олшруулан тараадаг), эсвээс компьютерийн яг ийм мэдлэгтэйгээр, хармаандаа ийм мөнгөтэйгээр Европод хаягдчихаагүйн их юм. Ингээд дараах зүйл тодорхой боллоо. Компьютерийн нэгдсэн сүлжээг бүрэн боломжоор нь англи хэл дээр ашиглаж сурах. Гэтэл бидэнд одоо ганцхан бэрхшээл байна. Энэ бол монгол үсгийн фонтны асуудал. Одоог хүртэл энэ асуудал шийдвэрлэхэд бэрхшээлтэй асуудлын нэг хэвээрээ л байна. Гэтэл манай нийт хүмүүсийн тодорхой хэсэг нь (гар утас, компьютер, интернэтийн сүлжээг ашигладаг) аль хэдийн энэхүү асуудлыг тодорхой хэмжээгээр шийдвэрлэн кирилл үсгийг латин галиг уруу шилжүүлэн ашигласаар бараг 10-аад жил боллоо. Өөрөөр хэлбэл тодорхой хүрээний хүмүүсийн хувьд энэ нь ерөөсөө шинэлэг зүйл бус өдөр тутмын хэрэгцээ болсон байна. Өнөөдөр Улсын Их Хурлын гишүүнээс эхлээд төрийн түшээ сайд нар, албан хаагч, багш оюутан, тэр бүү хэл 10 жилийн хүүхдүүд ч хоорондоо электрон захидал, мессэж-ээр харилцах болон чатаар ярилцах бусад зүйлдээ энэхүү галигласан латин үсгийг ашиглаж байна. Ийнхүү латин үсгийг ашиглах нь дараах давуу талтай гэж ойлгож болно. Үсгийн фонтны асуудлыг бүрэн шийдвэрлэнэ. Өнөөдөр манайд Arial, Times New Roman Mon болон тэдгээртэй зохицдог бусад хэдхэн үсгийн фонтууд, тэдгээрт зориулан гаргасан гарын драйверуудыг (Оргил Тех, Бодькомпьютерийн г.м) ашиглаж байна. Эдгээр фонтууд нь график болон дизайнарын хувьд үнэхээр шаардлага хангахгүй хөөрхийлөлттэй дүрслэлтэй болох нь нийтэд илэрхий зүйл. Бидний компьютер ашиглан хийсэн зарим зүйлс бичгийн машинаар бичсэнээс ч хөөрхийлөлтэй харагдаж байдаг нь нууц зүйл биш. Бид өнөөдөр хэнээс ч дутуугүй хүчирхэг компьютер, программуудыг ашиглан байгаа мөртлөө тэдгээрийг ашиглан хийсэн зүйл маань төдийлэн санаанд хүрч чадаж байна уу? Өнөөдөр ихэнх албан байгууллагуудын хаяг латин үсгээр байдаг нь мөн л манайд ашиглагдаж байгаа монгол үсгийн фонтуудын чанартай зарим нэг талаараа холбоотой. Энэ асуудал ялангуяа график дизайнаруудын хувьд хүндээр тусаж байна. Сая сая гайхалтай дүрслэлтэй фонтууд байдаг. Харамсалтайн тэднийг ашиглах боломжгүй нөгөө л цөөхөн хэдэн фонтууд дундаа эргэлдсээр л. Энэ ч яахав шийдэж болох зүйл гэж үзье. Тэгвэл хэн ч өөрийн хийсэн зүйлийг хүнд үнэгүй ашиглуулах сонирхолгүй. Дээрх монгол үсгийн фонтуудыг ашиглахад зориулагдсан гарын драйверуудыг хийсэн компаниуд энэхүү гарын драйверуудыг ашиглаж байгаа байгууллагуудаас тодорхой хэмжээний татвар авах болсон нь ч үүнтэй холбоотой. Одоохондоо
энэ нь хэдхэн компаниудын хувьд л хэрэгжиж байгаа болохоос удахгүй нийтлэг зүйл болох нь дамжиггүй. Интернэтийн сүлжээг ашиглах асуудал улам хялбар болно. Юуны өмнө аливаа албан байгууллага, пүүс компани, хувь хүмүүс өөрсдийн хийсэн web хуудсандаа хэрэв таны фонт тохирохгүй бол тохируулга хийх хэрэгтэй гэсэн тайлбараас сална. Мөн электрон шуудан, чат болон бусад интернэтийн сүлжээг ашиглахад үсгийн фонтны талаар санаа зовох зүйлгүй болно. Мөн түүнчлэн өнөөдөр гадаадад ажиллаж, амьдарч, сурч байгаа монголчуудтайгаа харилцах асуудал улам хялбар болно. Тэдний хувьд хийж бүтээсэн зүйлийнхээ тухай эх хэл дээрээ бичиж тэмдэглэх, захидлаар харилцах, монголын тухай шинэ сонин мэдээг интернэтийн сүлжээнээс хайж олж танилцах зэрэг асуудлыг шийдвэрлэж өгнө. Хэрэв бид энэ асуудлыг шийдэхэд тодорхой хэмжээний хувь нэмрээ оруулж чадваас компьютер болон компьютерийн сүлжээг ашиглах асуудалд үнэтэй хувь нэмрээ оруулна гэдэгт итгэлтэй байна. Ингээд одоогоор манайд үсгийн фонттой холбоотой ямаршуухан бэрхшээл байгаа талаар авч үзье. Гэхдээ одоо би монгол үсгийн фонтын стандарт гэж яг аль стандартыг авч үзэх вэ гэдэгч юм уу асуудлыг шийдэх, эсвэл ямар нэгэн гарын авлага бэлдэхийг зорилгоо болгосонгүй. Учир нь би монгол үсгийн фонтны талаар өөрийн ямар байр суурьтай байгаа талаараа дээр өгүүлсэн. Харин өнөөдөр монгол үсгийн стандартын талаар ямаршуухан бэрхшээлүүд байгаа талаар л энд цухас дурдах гэсэн юм. Яг одоогоор манайд хоорондоо зохицдог, зохицдоггүй хэдэн арван монгол гарын драйверууд, түүнд зориулагдсан үсгийн фонтууд ашиглагдаж байна. Одоогоос хэдэн жилийн өмнө асуудал арай л хялбар байж. Манайд ашиглагдаж байсан хамгийн анхны монгол гарын драйвер нь parawin гэж нэрлэгддэг орос гарын драйвер, мөн орос үсгийн фонтуудад ө, ү үсэг нэмэх замаар бүтээсэн монгол үсгийн фонтууд байв. Энэ үед зохиогдсон монгол үсгийн фонтууд нь орос үсгийн фонт дээр шууд суурилагдсан боловч түүн дээр ө, ү үсгийг хэрхэн нэмсэнтэй холбогдож хоорондоо бас л бага зэрэг ялгаатай байсан. Тухайлбал тэр үед ашиглагдаж байсан bodoni болон arial mon 2 фонтыг харьцуулан харахад энэ талаар мэдэгдэнэ. Мөн тэр үед ямар нэгэн гарын драйвер ашиглах шаарлагагүй дан ганц монгол үсгийг агуулсан danzan төрлийн фонтууд ганц ирсэн. Гэвч энэ фонтыг ашиглаж байх үед англи үсэг ашиглахын тулд үсгийн фонтоо солих шаардлага гардаг, мөн гадуур энэ фонтны бүрэн бус хувилбар нь их тархсан (энэ хувилбар е үсгийн хувьд алдаа гаргадаг) гэсэн шалтгаанаас энэ фонт өргөн хэрэглэгээний фонт болж чадаагүй. Энэ үеэс Оргилтек компаниас тухайн үед нэлээд түгээмэл дэлгэрээд байсан arial mon, times new mon зэрэг фонтуудад зориулагдсан анхны гарын драйверыг гаргасан нь нийтэд дэлгэрч чадсан юм. 1997 онд Бодькомпьютераас taskbar дээр байрладаг анхны гарын драйверийг бүтээсэн нь зарим нэг талаараа Оргилтек-ийн гарын драйверийн муу талыг арилгаж чадсан, орчин үеийн стандартад нийцсэн анхны гарын драйвер болсон гэж үздэг. Энэ гарын драйверыг суулгах, устгахад хялбар, тодорхой хэмжээний нууцлалтай (суулгахад заавал нууц үг ашигладаг), дэлгэцэнд байрлах байрлал нь
taskbar тул ажиллахад ямар нэгэн саад болдоггүй, мөн хэлээ солихдоо 2 товчлуурыг хослуулан хэрэглэдэг (ctrl + shift эсвэл alt + shift-ийн алийг сонгохоо өөрөө шийднэ) зэрэг сайн талуудтайгаас гадна урд нь өргөн дэлгэрч амжсан Оргилтекийн гарын драйверийн ашигладаг бүх үсгийн фонтуудыг дэмждэг байв. Энд нэг зүйлийг нэмж тайлбарлахад ОргилТек-ийн гарын драйвер нь ерөнхийдөө Оросын гарын драйвер болон орос үсгийн фонтууд дээр суурилагдсан байсан бол Бодькомпьютерийн гарын драйвер нь кирилл үсгийн Windows 1251 стандартыг ашиглаж түүн дээр бяцхан засвар хийх замаар хийгдсэн тул нэгдсэн стандарт уруу нэг алхам ойртсон гэж үзэж болно. Гэхдээ л энэ нь албан ёсоор стандарт болж чадаагүй, алдаа ихтэй хэвээрээ л байв. Windows 2000, Windows NT зэрэг үйлдлийн системүүд шинээр гарч түүнийг өргөн хэрэглэх болсонтой холбогдон төрөл бүрийн гарын драйверуудыг шинээр зохиох болжээ. Ингэснээр манайх одоогоор хоорондоо зохицдог, зохицдоггүй, бүрэн гүйцэт, гүйцэт биш нь ч мэдэгдэхгүй хэдэн арван гарын драйверууд, баахан фонтуудтай л боллоо. Түүнээс гадна Unicode стандарт гарснаас хойш arial, times new roman фонтуудыг ашигладаг шинэ гарын драйверууд ч гарлаа. Эдгээр шинэ гарын драйверууд нь Unicode 3.0-оос өмнөх стандартыг ашигласан буюу arial, times new roman, arial narrow, fixedsys, tahoma зэрэг стандарт фонтуудыг ашигласан тул график, фонтны дизайнерын хувьд шинэ төвшинд гарсан, маш сайн болсон боловч ө үсгийн оронд ө, ү үсгийн оронд ү тэмдэгтийг тус тус ашигладаг. Өөрөөр хэлбэл ө, ү үсэг дутуу фонтууд болсон. Гэсэн ч удалгүй Unicode 3.0 стандарт гарснаар дээрх алдааг зассан шинэ гарын драйверууд ч гарлаа. Ёстой чөтгөр бүү мэд. Одоо бол баргын хүн будилахаар болоод байна. За ямар ч байсан Windows XP үйлдлийн систем нь Unicode 3.0 болон түүнээс хойших хувилбарыг дэмждэг тул монгол үсгийн стандартыг дэмжиж байгаа цорын ганц систем гэж үзэж болно. Энэ стандартын давуу тал нь ө, ү, ч, ю, я, е зэрэг үсгүүдэд гардаг байсан алдаануудыг бүгдийг засаж чадсан төдийгүй график, дизайнерын хувьд мэргэжлийн өндөр төвшинд хийгдсэн фонтуудтай гэж үнэлэгддэг. Муу тал нь Adobe Photoshop, Adobe Page Maker зэрэг Adobe-ийн программууд, Windows 95/98SE/ME/NT/2000 зэрэг үйлдлийн системүүд нь эдгээр үсгийн фонтуудыг буюу Unicode 3.0-ийг дэмждэггүй тул зайлшгүй тодорхой хэмжээний засварыг хийх буюу Unicode 3.0-оос хойших хувилбарыг суулгахыг шаарддаг. За ингээд өнөөдөр монгол үсгийн фонтны талаар учраад байгаа бэрхшээлийг тайлбарлах гэтэл сүүлдээ энэ маань бас л нэлээд ойлгомжгүй зүйл болчих шиг боллоо. Иймээс энэ бүгдийг тайлбарлахын тулд кирилл үсгийн стандартуудын талаар тодорхой ойлголт өгөх гээд оролдоод үзье. Одоогоор нийтэд дэлгэрсэн кирилл үсгийн стандартыг дараах байдлаар ангилж үзэж болно. ISO 8859-5 – European Computer Manufacture’s Association (ECMA)-гаас 1980-аад оны дундуур гаргасан кирилл үсгийн стандарт. Үүнээс гадна ISO 8859-1,2,3,15,16 латин болон зүүн, баруун, төв Европын улсуудад ашиглагддаг үсгийн фонтны стандартууд, ISO 8859-4, 13 балтик, ISO 8859-14 селтик, ISO 8859-10 нордик, ISO 8859-9 турк, ISO 8859-7 грек, ISO 8859-6 араб, ISO 8859-8 хэбрев, ISO 8859-11 тай үсгийн стандартуудыг эндээс гаргажээ. KOI8-R – Одоогийн Орос болон хуучин ЗХУ-ийн бүрэлдэхүүнд багтаж байсан улсуудад өргөн тархсан кирилл үсгийн стандарт. Манайхан энэ төрлийн фонтуудыг нэг их ашигладаггүй учраас манайд төдийлөн тархаагүй. Харин ОргилТекийнхэн энэ стандарт дээр тулгуурлан өөрийхөө гарын драйверийг хийж байжээ. Windows 1251 – Microsoft-оос гаргасан кирилл үсгийн стандарт. Энэ стандартын үсгийн фонт нь Windows 1252 дээр кирилл үсгүүдийг нэмэх замаар үүсгэсэн codepage-ийг ашиглана. Codepage гэдэг нь үсгийн тэмдэгтүүдийг гарын тодорхой байрлалуудад тохируулан байршуулсан хүснэгт. Windows 1252 нь үндсэн латин үсгээс гадна Зүүн Европын орнуудад хэрэглэгддэг зарим нэмэлт үсгүүдийг агуулсан байна. Энд нийтдээ 128 тэмдэгт багтдаг. Үүн дээр тухайн улсын үсгийн тэмдэгтүүдийг нэмэх замаар төрөл бүрийн стандартын үсгийн фонтуудыг гарган авдаг. Жишээ нь: Windows 1252 + кирилл үсгүүд = Windows 1251 Windows 1252 + грек үсгүүд = Windows 1253 Windows 1252 + турк үсгүүд = Windows 1254 Windows 1252 + хэбрев үсгүүд = Windows 1255 Windows 1252 + араб үсгүүд = Windows 1256 Windows 1252 + балтик үсгүүд = Windows 1257 Windows 1252 + вьетнам үсгүүд = Windows 1258 г.м-ээр тухайн үсгийн codepage-уудыг үүсгэсэн байна. Одоо Windows 1251-тэй манай үсгийн фонтнууд хэрхэн зохицдог болохыг үзье. Хамгийн эхний Данзан төрлийн фонтнууд нь Windows 1252-д багтах латин үсгүүдийг дарж кирилл үсгүүдийг суулгах замаар хийсэн фонтнууд тул Данзан төрлийн фонтнууд нь Windows 1251 стандартад тохирдоггүй. Windows 1251-д хэдийгээр кирилл үсгүүдийг суулгаж өгсөн боловч манай ө, ү үсгүүд багтаж чадаагүй нь гол бэрхшээлийг үүсгэсэн. Өөрөөр хэлбэл Windows 1251 кирилл үсгийн стандартад манай ө, ү байхгүйгээр зохион байгуулагджээ. Иймээс энэ стандартад бага зэрэг засвар хийн өөрчилснөөр манайхан өөрсдийн үсгийн фонтуудыг зохион байгуулах болсон. Жишээ нь Arial Mon, Times New Roman болон тэдгээртэй зохицдог фонтууд нь Украйны 2 үсгийн оронд ө, ү үсгүүдийг сольж хийх замаар үүсгэсэн үсгийн фонтууд. Энэхүү ө, ү үсгүүдийг хийхдээ өөр үсгүүдийг солих замаар хийсэн Bodoni, Paragraph зэрэг өмнөх фонтуудаас зөвхөн ө, ү үсгээрээ ялгагдах өөр үсгийн фонтууд байдаг. Иймээс эдгээр нь нийтдээ Windows 1252 стандарттай тохирдоггүй. Энэ стандарт дээр суурилан Бодькосмпьютер өөрийнхөө гарын драйверийг хийж байжээ. ISO 10646-1 UTF-8 – Unicode консерциумаас гаргасан UTF-8 гэж нэрлэгдэх шинэ codepage-ийг ашигласан үсгийн стандарт. Энэ нь өмнөх үеийнхээ бүх үсгийн стандартуудыг өөртөө багтаасан нэг codepage-ийг ашиглах болсноор бусдаас давуу талтай болсон. Өмнөх codepage- ууд нь зөвхөн Windows 1252 дээр тухайн улсын үсгийн тэмдэгтүүдийг нэмэх замаар үүссэж байсан бол Unicode-ийн codepage нь илүү универсаль шинжтэй буюу бүх улсуудын үсгийн тэмдэгтүүдийг нэг хүснэгтэнд оруулж өгсөн сайн талтай. Өөрөөр хэлбэл Unicode-ийн codepage-ийн 0000-оос 01FF нүднүүдэд латин үсгүүдийг, 0300-оос 03FF нүднүүдэд грек үсгүүдийг, 0400-оос 04FF нүднүүдэд кирилл үсгүүдийг, 0500-оос 05FF нүднүүдэд хэбрев үсгүүдийг, 0600-оос 06FF нүднүүдэд араб үсгүүдийг г.м-ээр байршуулах замаар codepage-ийг үүсгэсэн. Unicode-ийн 3.0-оос өмнөх хувилбарт мөнөөх ө, ү үсэг мөн л орж чадаагүй. Иймээс энэ үсгүүдийг ө, ү тэмдэгтүүдээр орлуулсан монгол үсгийн фонтууд нэг хэсэг зохиогдох болсон ийм учиртай бөгөөд энэ үсгийн фонтуудыг нэгэн үе вэб хуудас хийхэд өргөн ашигладаг болсон. Unicode-ийн 3.0-оос хойших хувилбаруудад бидний гол бэрхшээл болоод байгаа ө, ү үсгийг нэмж суулгасан. Unicode 3.0-ийг Windows XP дэмждэг тул Windows XP дээрх кирилл үсгийн фонт нь ө, ү үсэгтэй гарч ирснээр жинхэнэ стандарт болж чаджээ. Ингээд үзэхнээ өнөөдөр албан ёсоор стандарт болж чадсан монгол үсгийн стандарт маань ганцхан Unicode 3.0 болон түүнээс хойших хувилбар болж чадаж дээ. Гэтэл Unicode 3.0 нь бидний бараг өөрсдийн стандарт болгохоо шахсан Arial, Times New Roman зэрэг фонтуудтай зохицдоггүй. Харин бидний хэрэглээд байгаа Arial, Times New Roman фонтууд нь оросын KOI8-R, Microsoft- ийн Windows 1252, Unicode зэрэг кирилл үсгийн аль ч стандарттай тохирдоггүй тул нэг бол бид үүнийгээ зүтгүүлсээр өөрсдөө оросуудтай адилхан өөр стандарттай болж авах (тэгвэл бид огт өөр замаар цааш замнах болно ☺ оростой адилаар), эсвэл одоо стандарт болоод байгаа Unicode-ийн стандартыг авч ашиглах (ингэвэл бид бусадтай адилхан нэг л стандартыг хэрэглэх болно) 2 зам байна. Бид нэгэнт өөрсдийн стандартгүй тул бусадтай зохицохын тулд Unicode-ийг сонгох нь арай дээр байж магадгүй. Тэгвэл бас л нэлээд бэрхшээл байна. Шинэ стандарт уруу шилжихийн тулд одоо гараад байгаа гарын драйверуудыг цэгцэлж Unicode-ийг дэмждэг гарын драйверуудыг албан ёсоор зарлан түүнийг үнэгүйгээр бусдад түгээх, хуучин ашиглагдаж байсан бүх фонтуудыг шинэ фонтууд уруу шилжүүлэх, хуучин ашиглаж байсан гарын драйверууд болон үсгийн фонтууд (Arial, Times New Roman Mon г.м)-ыг ашиглахгүй байх, тэдгээрийг ашиглан бэлтгэсэн материалуудыг шинэ фонтууд (Arial, Times New Roman г.м) уруу хөврүүлэх гээд ажил ч байна даа. Даанч хэн ч энэ талаар юу ч хийхгүй бахь байдгаараа байх байхдаа.
Read more »

Thursday, November 5, 2009

Та үүнийг мэдэх үү?

Харандаа
Хамгийн хэрэглээ ихтэй зүйлйин нэг балын харандаа. Эхлээд хар тугалгаар хийдэг байснаа боловсруулан өнгийн будаг холих болжээ. будаг хольсон харандааг хүүхдүүд өнгийн харандаа гэж нэрлэх болсон.
Өнөөдөр өнгөтэй бүр үнэртэй харандаа хүртэл гарчээ. Гэтэл харандаа 1790-ээд оны үед бие биеэсээ үл хамааран Австрали, Францын эрдэмтэд зохиожээ. Хамгийн анхны харандааны үзүүрийг тугалгаар хийдэг байжээ. Сүүлд химийн grafit ба kilin гэсэн хоёр өөр элементүүдийн хэмжээг хольж зөөлөн хатуу гэх мэт харандааг гаргаж авчээ.

Хайч
Өдөр тутмын амьдралд цаас, даавуу тэр ч бүү хэл төмөр хүртэл хайчлах шаардлага гардаг. Гэтэл энэ хайч нь одоогоос 3000 жилийн өмнө анх гарчээ. Анхны хайч нь пүршний тусламжтайгаар нээгддэг байжээ.Одоо бол гараар үйлдэл хийн хүссэн зүйлээ хайчилж болно.


Цахилгаан товч
Бидний амьдралд байнга хэрэгтэй байдаг зүйлийн нэг нь цахилгаан товч билээ. Түүнийг бид хувцаснаасаа, цүнхнээсээ гээд олон газар харж болно. Хялбар хаагдаж нээгддэг болохоор үүнийг бид их хэрэглэдэг. Тэр утгаараа цахилгаан гж нэрлэсэн байна.
Цахилгааныг анх 1891 онд АНУ-ын нэг инженер В. Тубсон зохиожээ. Анхны цахилгааны шүд нь даавуу байсан байна. Сүүлд 1914 онд Г. Сандбак гэдэг хүн шүдийг нь төмрөөр хийж бат бөх болсноор патентийг нь авчээ.

Цоож ба түлхүүр
Цоож нь бидний өдөр тутмын хэрэглээ. Хүн болгон орж, гарч болохгүй хаалганд цоож хийдэг. Мэдэгдэж байгаагаар анхны цоож нь хаалгыг нааш цааш онгойлгохгүй боловч одоогийнх шиг боловсронгуй биш зүгээр л тогтоох төдий байсан бол. Өнөөдөр боловсронгуй болсон. хаалга цонхны аль хэсэгт нь цоож нь байна гэдгийг мэдэх аргагүй нууц цоож хүртэл гарч ирсэн.

Хавчаар
Анх хавчаарыг Норвегийн Йохан Ваалер 1900 онд бүтээжээ. Сонирхолтой нь тэр үед зохиосон хавчаар өнөөг хүртэл өөрчлөгдөлгүй ирсэн байна. Энэ ололт нь хүний нүдэнд жижигхэн хялбар юм шиг харагдах боловч маш их үүрэг гүйцэтгэж ирснийг та мэдэх бизээ.

Бал
Бал энэ үеийн хамгийн том ололтын нэг билээ. Дээр үед шувууны өдийг, мөн урт ишинд бэхэлсэн төмөр хошууг бэхэнд дүрж бичдэг байсан. Үүний дараа бэхээ ишинд нь хийж, сайжгуулсан боловч энэ хурдан дуусдаг байжээ. Мөн энэ бэхээр бичсэн бичиг нь хурдан хатдаггүй учир хүлээх шаардлагатай болдог байв. 1938 онд Лазио Биро болон түүний дүү Джорж нар хамтран анхны балыг зохиосон юм. Балын бэх нь хурдан хатдаг. Мөн балын үзүүрт жижиг шарик хийж өгсөнөөр цаасан дээр чөлөөтэй хөдөлж бичдэг болсон байна.

Скоч
Урагдсан цаас юмуу эсвэл ачаагаа баглаж янзлахад скоч хэрэгтэй болдог.
Магадгүй хэн ч өнөөдрийг хүртэл энэ скочийг хэн зохиосон бол гэж бодож байгаагүй бизээ.Ү үнийг зохиогч нь Ричард Древ юм.

Уурын тогоо
Энэ нь бусад тогоог бодвол хоол хурдан болдог давуу талтай. Үүнийг анх 1861 онд Папин гэдэг хүн зохиожээ. Уураа гаргадаггүй учир богино хугацаанд хоол болгодог. Гэхдээ даралт хэт ихэсвэл буудах аюултай тул түүнийг зохицуулах жижиг нүх байдаг. Үүгээр исгэрэх дуу гардаг тул зарим оронд энэ тогоог “исгэрдэг тогоо” гэж нэрлэдэг.

Зүү
Жижиг гэдгийг мэдэхийн тулд зүү шиг гэж жишээ авдаг. Зүү нь жижиг боловч бидний амьдралд эрт үеэс байр суурийг эзэлсээр ирсэн байна. Эрт дээр үед эхлээд ясан зүү, модон зүү сүүлд нь төмөр зүү гарсан. Анхны метал зүү хүрэл зэвсгийн үед гарсан гэдэг. 1849 онд Валььер Хант анх сүлбээрэн зүүгээр патент авчээ.

Шүдэнз
Гал бол их эрт үеэс эхлэн хүний амин чухал хэрэгцээ болсоор ирсэн. Гал анх хэрэглэсэн нь хүмүүсийн хувьд асар том алхам байсан. Бидний өдөр тутмын хэрэгцээ болсон өнөөгийн энэ шүдэнзийг анх 1827 онд Английн химич Жон Валкер зохиожээ. Жижиг модны үзүүрт химийн бодис түрхэж түүнийг модны үзүүрт үрэхэд дулаан ялгаруулан шатаж эхэлсан байна. Үүнээс санаа аван боловсруулж одоогийн шүдэнз хэлбэрт оруулан боловсруулан үйлдвэрлэсээр иржээ.

Индүү
Хуучны индүүг саная гэвэл дотор нь цог хийж халаадаг байсан. Эсвэл халуун гал пийшэн дээр тавьж халаадаг байсан. Анх 8-р зууны үед Хятадууд торго индүүдэх гэж анх зохиосон гэдэг.
1882 онд Хенри Сеел гэгдэх нэгэн хүн анх удаа индүүг цахилгаанаар халааж болохыг олсон ба энэ индүүг одоо болтол хэрэглэж байгаа юм.
Read more »

Сэтгэл ханамжтайгаар 100 удаа инээхэд 10 удаа спортын дасгал хийсэнтэй тэнцэнэ


1. Сэтгэл ханамжтайгаар 100 удаа инээхэд 10 удаа спортын дасгал хийсэнтэй тэнцэнэ
2. Цаг хугацаатай єрсєлдєн нэг хэмд хурдан алхаж сурвал таны амьдрал нэг цагаар уртасна
3. Єдрийн хоол идсэний дараа буюу ажлын их ачааллын дараа нэг цаг унтаж амрахад шєнийн гурван цаг гvн унтахтай адил амарч чадна
4. Тамхи татсан орчинд хоёр цаг байвал єєрєє хоёр ширхэг тамхи татсан мэт хордоно

5. Ямар нэг шуугиан, дуу чимээнээс болж чих дvнгэнээд байвал “сонсголын тєхєєрємж”-ийн тухай бvv бод
6. Ажлын ачаалал ихтэй бол витамин С-ээс єдєрт нэг граммыг хэрэглээрэй. Энэ нь гэнэтийн их ачаалал, ядаргаанаас хамгаална
7. Амарч байгаа гэсэн шалтгаанаар бvтэн єдєр хэвтэж єнгєрєєвєл сэтгэн бодох чадварыг алдагдуулаад зогсохгvй, ясны чанарыг хэврэгшvvлдэг муу талтай
8. Заавал хэвтрийн дэглэм сахих шаардлагатай бол єдєрт 2 гр кальци хэрэглэж бай
9. Хэт удаан сууж ажилласнаас хvзvv чинь хєшвєл чихнийхээ доогуур гараа оруулж, хvзvvгээ хазайлган дараарай. Энэ дасгалыг хоёр тийш ээлжлэн хийж, хvзvvгээ хэт чилэхээс хамгаалж болно
10. Ямар нэг зvйлийг удаан барьснаас, эсвэл компьютер дээр удаан ажилласнаас болж гар чилсэн тохиолдолд нэг гараараа нєгєє гараа чанга атгаад амьсгалаа уртаар авч, гадагш нь гаргаарай. Ингэж чадвал ядарсан гар амрах болно
11. Сууж байхад чинь утас дуугарвал заавал босч аваад зогссон чигээрээ яриагаа дуусгаарай. Учир нь босоо байх vед аливаа булчин сайн ажиллаж, амьсгал гадагш буюу дотогш сайн гvнзгийрнэ. Мєн тархины цусан хангамж сайжрахад сайн нєлєє vзvvлнэ.
Read more »

Сүүлийн үеийн кинонуудын орчуулгын тухай

Одоо юм их өөр бопжээ. Жараад оны сүүлчээр “Элдэв-Очирын нэрэмжит" кино театрт америкийн "Спартак" гэдэг кино гарч, тэрнийг үзэх гэсэн хүмүүс тэр кинонд гардгаас дутахааргүй "алалдаж" байж билээ. Гурван төгрөгний билет нь хорин таван төгрөг хүрч, тэр нь ч олдохгүй байв. Харин өнөөдөр бол Улаанбаатарын хотын хэмжээнд зөвхөн манай өөрийн Монголын Үндэсний телевиз, Улаанбаатар телевиз, ТВ-9 телевиз, 25 дугаар суваг, Сансар кабелийн телевиз, ТМ гээд өчнөөн олон телевизээр өдөр бүр доор хаяад арваас арван таван кино монгол орчуулгатай гарч байна.

Энэний цаана орчуулагч, орчуулгын редактор, дууны найруулагч, дуу оруулдаг жүжигчид, дууны инженерүүдийн яавч бага гэхээргүй ажил өрнөж байгаа.
Угтаа киноны орчуулга гэж тусгайлсан зүйл орчуулгын онолд байхгүй гэдгийг хэн хүнгүй мэднэ. Гэхдээ манайд сүүлийн үед киноны орчуулга гэж их ярих болжээ. Энэ нь манайхан ном зохиол унших нь багасаад кино үзэх нь түлхүү болсонтой холбоотой бололтой. Бодоход, жишээ нь, уран сайхны киноны орчуулга нь уран зохиолын орчуулгаас юугаараа ч ялгарах ёсгүй юм. Энд ч гэсэн эх зохиолын гэсэн шаардлага тавигдаж байгаа. Гэхдээ кино нь дотроо олон янз, баримтат кино гэж бий, хүүхэлдэйн кино гэж бий, хүүхдийн кино гэж бий, уран сайхны кино гэж бий, уран сайхны кино нь дотроо эмгэнэлт, инээдмийн, аймшгийн гэх зэргээр бас өчнөөн төрөл болгон ангилагдаж болно. Тйим болохоор баримтат киноны үг нь заримдаа түүхийн, шинжлэх ухааны, байгаль судлалын ч юм уу дорвитой өгүүллийн дайтай байдгийг бүгд мэдэж байгаа. Хүүхдийн, хүүхэлдэйн киноны орчуулга нь хүүхдэд зориулсан үлгэр, шүлэг зохиолын л орчуулга гэсэн үг.
Муха, мука-цокотуха,
Позолоченное брюхо,
Муха по полю пошла,
Муха денежку нашла гэсэн үгтэй хүүхэлдэйн киног шууд барьж аваад "шударчих" орчуулагч тэр болгон олдохгүй биз ээ. Эсвэл сонгодог зохиолоор хийсэн уран сайхны кино байна. Тэнд, нөгөө үгээр туурвисан хосгүй бүтээл нь тэр чигээрээ байж байгаа шүү дэ-э.
Би яагаад ийм маргасан аястай үг цухалзуулах гээд байна вэ гэвэл, нийтийн дунд киноны орчуулгыг амар хялбар гарын үзүүрээр хийдэг зүйл гэж үзэн "Сайн байна уу, баяртай, би чамд хайртай, зогс, буудлаа шүү" гэсэн хэдэн үг биччихээд л болдог гэсэн ойлголт байдаг бололтой. Гэхдээ орчуулга хийдэг зарим нэг хүн ажилдаа хөнгөн хуумгай ханддагаас ч үзэгчид ингэж боддог болсон байж болно.
Ингэхэд манайд хэдийнээс кино орчуулж эхэлсэн юм бэ? Аавынхаа яриа, бусад ахмад орчуулагчдын цухас цухас дурсч байсныг эргээд санахад, манайд 1940-өөд оноос, дайны үеэс киног орчуулж, дуу оруулж эхэлжээ.
Анх орчуулж дуу оруулсан киноны нэг бол Ванда Васильевскаягийн зохиолоор бүтээсэн "Солонго" гэдэг кино байжээ. Тэр бол германы фашистуудын ззлэгдсэн нутаг дэвсгэр дээр булаан эзлэгчдийн эсрэг эрэлхгээр тзмцэж байгаад амь эрсдэж байгаа зөвлөлтийн нэгэн эмэгтэйн тухай кино юм. Энэ киног Б.Ринчен гуай орчуулсан. Тэр тухай нь миний аав ингэж ярьж байсан юм. "Киконд нэг герман цэрэг орос айлд орж ирээд сүү нэхэж, бээлийнхээ эрхий хурууг шувтарч үзүүлээд "Млеко, млеко" гэж байгаа хэсэг бий. Тухайн цэрэг Польшийн нутагт дээрэм тонуул хийж явсан бололтой. Тиймээс "млеко" гэдэг үг мэддэг болжээ. Түүнийг нь Ринчен гуай "Үсүү, үсүү" гэж баруун монгол аялгаар орчуулсан байдаг. Энэ бол дүйцүүлэх аргыг чадамгай хэрэглэсний нэг жишээ юм" гэж надад хэлж байсан нь санаанд тод байна.
Ингээд жар, далаад оны үед манайд зөвлөлтийн урлаг соёл маш хүчтэй нэвтрэн орж ирж, түүний тэргүүн эгнээнд кино урлаг явсныг бид бүгд мэднэ. Тэр үеэс Монголкино үйлдвэрт киног орчуулан дуу оруулах тусгай хэсэг Герман Гомбо гуайн идэвх зүтгэлээр байгуулагдаж тэнд нь орчуулгын ажилд нь монголын урдаа барьдаг уран бүтээлчид оролцож байжээ. Энд манай нэрт уран бутээлч Б.Ринчен, Ч.Чимид, Б.Явуухулан, Э.Оюун, Ж.Бадраа, Ц.Шүгэр, Б.Дашцэрэн, Г.Аким гээд маш олон хүнийг нэрлэж болно. Тэд "Киевийн охин", "Хүний хувь заяа", "Үхэгсэд ба үрэгдэгсэд", "Цэргийн эцэг", "Сережа хүү", "Хөх цэцгийн арми", "Торгон цэргийн дууль" гээд тоочоод барахгүй олон хуучны кино орчуулсан байдаг билээ.
Энд уран бүтээлийн тус хэсэгт редактораар ажиллаж байсан, монгол хэлнийхээ цэвэр ариун байдлыг ихэд эрхэмлэдэг байсан Ж.Бадраа гуайн сэтгэл зүтгэлийг талархан дурсалгүй өнгөрвөл алдас болно оо. Түүний хянан найруулсан "Чапаев", "Торгуулийк цохилт" зэрэг олон киноны орчуулгын хэл найруулгыг нарийвчлан үзвэл сургамжтай зүйл их олдоно гэж бодогддог.
Тухайн үедээ орчуулгын үнэлгээ харьцангуй сайн байсан учраас орчуулга хийх сонирхол ч их, тэгээд ч үнэхээр орчуулгыг хийсэн шиг хийдэг байжээ. Жишээ нь, С.Оюун гуайн "Ийм нэгэн явдал" гэдэг киноны орчуулгыг одоо хэр нь үзэгчид ч, дуу оруулсан жүжигчид нь ч шагшин ярьдаг билээ.
Энэ ажилд киноны орчуулгын нэгэн гол онцлог шинжийг тодорхойпох орчуулгын рөдактор маш их үүрэгтэй байв. Учир нь орчуулгын үг киноны баатрын амны хайрцагт яв цав таарч байх ёстой. Тэгээд орос хэлнээс монгол руу орчуулахад орчуулга бага зэрэг сунах хандлагатай байдгийг бодох юм бол редакторын ажил амар байгаагүй нь ойлгомжтой. Энэ ажилд гаршсан хүн бол Өсөхбаяр байлаа. Өсөхбаяр гуайн халааг орчуулагч Б.Нарантуяа авсан. Тэд угаас орос хэлийг сайн мэддэгийн дээр монгол хэл найруулга сайтай тул ажлаа нэр төртэй хийж байлаа. Түүнээс гадна орчуулгын кинонд дуу оруулах жүжигчдийн бүхэл бүтэн бүрэлдэхүүн, мэргэжлийн найруулагч ажиллаж, жинхэнэ "ам барьсан" гэдэг тэр орчуулгыг ёсоор нь, одоогийн бидний нүдээр харвал - яаралгүй сайхан хийж байжээ. Харамсалтай нь "зах зээлийн шуурганаар" кино үйлдвэр, түүний дотор киноны орчуулгын тасгийн ажил унтарсан билээ.
Үүний зэрэгцээ 1970-аад оны эхнээс Монгол телевизийн кино орчуулгатай явж эхэлсэн. Бүр анх кино орчуулгагүй, урд нь нзвтрүулэгч гаргах гэж байгаа киноныхоо тухай ямар учиртай болох тухай товчхон хэлээд, кинонд нь дурлалт хос үнсэлцсэн хэсэг гардаг байсан бол "бага насны хүүхдэд үзүүлэхгүй байхыг зөвлөж байна" гэж хэлээд гаргадаг байсан. Улмаар орчуулдаг болсон. Киноны монтажны хуудсыг орчуулах ажилд мөн л манай урдаа барьдаг орчуулагчид оролцсон. Энд зөвлөлт, польш, герман, болгар, чехословак, унгар, солонгосын уран сайхны, баримтат, хүүхэлдэйн олон зуун кино орчуулагдаж үзэгчдийн хүртээл болсон билээ. Монгол телевизийн кино программын редакцийн орчуулгын бичвэрийн санд П.Чойжил, Г.Аким, Б.Дашцэрэн гээд манай бараг л бүх нэртэй орчуулагчдын бүтээл хадгалагдаж байдаг юм.
Гэхдээ телевизид киноны орчуулгыг эхтэй нь яв цав нийцүүлэн үзэгчдэд хүргэхэд саад болсон хэд хэдэн хүчин зүйл байлаа. Нэгд, орчуулгатай ажиллах хүн хүчний хүрэлцээ муу. Заримдаа кино редакц ганц хунтэй байсан үө бий. Хоёрт, орчуулгын үнэлгээ муу учир тэр болгон сайн орчуулагчид ажилд нь оролцдоггүй, үүнээс болоод орчуулгаа чадах чадахгүй хүнээр хийлгэдэг болсон. Гуравт, киноны орчуулгыг бэлдэх цаг давчуу. Дөрөвт, киногоо эфирт явуулаад нэг юм уу хоёр нэвтрүүлэгч орчуулгыг нь дагаад шууд уншдаг байсан явдал.
Гэхдээ ажлын нөхцөл тийм хэцүү байсан ч чадамгай сайн орчуулга хийж байсан жишээ зөндөө. "Нохойтой дөрвөн танкчин", "Аминаас чухал уйлс" зэрэг Польшийн олон ангит уран сайхны киног манай киноны нэрт орчуулагч Д.Ким өөрөө орчуулж, өөрөө уншаад үзэгчдэд хүргэж олны талархал хүлээж байсныг олон хүн мэднэ.
Телевизийн шахуу хуваарьт хавчигдан, киноны бодлогыг барьж, тэр олон киног орчуулагч нарт хуваарилж, орчуулгыг нь засч янзалж, цохиулж нийлээд, тэр яаруу ажлынхаа дундуур орчуулгынхаа бичвэрийг утга зохиол хянах газарт аваачиж хуудас болгон дээр нь тамга даруулаад, дараа нь нэвтрүүлэгчидтэйгээ хамт орчуулгаа дүрстэй нь тулгаж учир зүйг нь хэлж өгөн, ааг амьсгаагүй явсан кино редакцийн редактор Дожоодорж, Ш.Алтансүх, Г.Золжаргал, В.Гэрэлчимэг, Б.Оюунсүрэн нарын хичээл зүтгэлийг тэмдэглэхгүй өнгөрөхийн аргагүй юм.
Улмаар аливаа юм ахидаг хөгждөг жамаар киноны орчуулгыг бичдэг болсон. Анх америкийн "Бүжигчин залуус", "Хөх ган" зэрэг киноны орчуулгыг ВМЗ гэдэг нүсэр аппаратан дээр бичсэн. Тэр нь ямар онцлогтой вэ гэхээр дундаа зогсч болдоггүй, зогсох юм бол бичлэгээ дахиад эхнээс нь эхэлдэг байлаа. Тэр киног нэвтрүүлэгч Цоодол, Гантигмаа нар нэг амьсгаагаар уншин бичүүлж байсныг тухайн киноны орчуулгын редактораар ажиллаж байсан миний бие сайн санаж байна.
Тэгээд нэг их удалгүй японы ЮМАТИК аппаратууд орж ирж киноны орчуулгыг зогсож, эргэж засч бичих боломжтой болсон юм.
Энэ ажпыг анх эхлуүлэхэд телевизийн дууны найруулагч Ц.Гүндэгмээ, кино үйлдвэрт ажиллаж байгаад шилжиж ирсэн редактор Б.Нарантуяа, жүжигчин Равдан, дууны инженер Эрдэнэчимэг, Сүрэнхорлоо, Цогзолмаа нар ихээхэн үүрэг гүйцэтгэснийг энд заавал хэлэлгүй болохгүй.
Чухамдаа тэр цагаас хойш домогт "Халтар царайт", "Ошин" зэрэг олон ангит кино, америкийн, орос, франц, итали, германы нэртэй нэртэй кинонуудад дуу оруулан үзэгч түмэндээ толилуулж байгаа билээ. Телевизээр долоо хоногт олон кино гардаг учраас бид "амь барьсан" орчуулга хийх боломжгуй байна. Гэхдээ "амь барьж" чадахгүй биш чадна, Тухайлбал, бид "Салхины амт" гэдэг Л.Ванган гуайн зохиолоор хийсэн монгол киноны хувь Улсын кино гэрэл зураг дуу бичлэгийн архивт зөвхөн орос хэлээр байсныг нь эргүүлж монгол болгосон. Тэгээд шинээр дуу оруулж гэж огт анзаарагдаагүй.
Манай кино орчуулгын арга барилыг бусад телевизүүд авсан. Тэндэхийн олон "боловсон хүчин" манайхаар дамжсан юм.
Гэхдээ өнөөдрийн киноны баатруудын амны хайрцагт дөхүүлсхийгээд, сэтгэлийн хөдлөл зэргийг нь ойртуулсхийгээд хаядаг энэ дуу оруулалт бол тухайн цаг үеийн завсрын үзэгдэл биз ээ. Угтаа бол бүрэн жүжиглэлтэй, уруул амны хөдөлгөөнд орчуулга нь яв цав таарсан тийм л дуу оруулалт байх ёстой юм.
Харин орчуулгын чанарын хувьд телезизээр гардаг киноны орчуулга ямагт шүүмжлэгдсээр ирснийг хэн хүнгүй мэднэ. Алдаануудыг нь бараг анекдотны оронд ярьдаг байлаа. Байлаа ч гэж дээ ярьж байна.
Энд, юуны түрүүнд махчлан орчуулдаг явдал ихээхэн газар авсан харагддаг. Жишээ нь, "хладнокровный убийца" /чулуун зүрхт алуурчин/ гэснийг "хүйтэн цустай алуурчин" гэсэн ч байх шиг, "Под высокой дланью" - "Хүчит гарын доор захирагдан явъя" гэсэн утгатай үгийг "Өндөр мутрын доор" гээд "шударчихсан" ч байх шиг. Дашрамд хэлэхэд мутар гэдэг үгийг зөвхөн Бурхадын тухайд хэлдэг ажээ.
Орос хэлэнд тухайн нэг албан газрынхныг зүгээр тэр газраар нь хэлдэг ёс бий. Түүнийг махчлан орчуулахад утга ташаарах ажээ. Жишээ нь: "В милиции дали адрөс" гэснийг "Сэргийлэхэд хаягийг нь өгсөн юм" гэж орчуулжээ. Ингээд "монголчилчхоор" утга нь алд дэлэм зөрж хэн нэгэн хүний хаягийг сзргийлэхэд өгсөн мэтээр ойлгогдож байна.
Угтаа "Сэргийлэхийнхэн хаягийг нь өгсөн юм" гэсэн үг шүү дээ.
Махчлахын нөгөө туйл нь ерөөсөө нэмж чимж орчуулах явдал юм. Харин энэ тухайд нэг их хэлээд байх зүйл алга.
Хэл гэдэг нарийн зүйл учраас тэр болгон тухайн хэлний онцлогийг мэдэхгүй дутуу ойлгон орчуулснаас утгыг нь бүр эсрэг болгосон жишээ ч бишгүй байна. Тухайлбал: "Это надо же так пить" /Даан ч дээ, ингэтлээ уух гэж/ гэснийг "Архи уувал ингэж л уух хэрэгтэй юм" гэж дуу алдмаар байгаа биз дээ.
Түүнээс гадна монгол хэлний энхрийлсэн зөөлөн аяз оруулдаг "хэн", "хан", "хон" дагаврыг зөвхөн тэмдэг нэрэнд залгадаг гэдгийг /жишээ нь, хонгорхон, улаахан, цагаахан/ мэдэхгүй ч юм уу эсвэл бас л гаднын үгийг хар муйхраар махчлан буулгаснаас болоод нэр үгэнд залгаж "хотхон", "гацуурхан" гэсэн "чихинү чимэг" болохооргүй уг цөөнгүй бий болгожээ. Тэгээд ер нь буруу юм явуургүй л байдаг юм байна. Жишээ нь, "Дюймовочка" гэдэг үгийг "Ямххан охин" гэж "оршуулсан" байна. Тэр үгийг нь та түргэхэн хэлээд үз л дээ. Гэтэл тэр чинь хүүхдийн үлгэрийн баатар шүү дээ.
Дашрамд хэлэхэд манай ахмад үеийн орчуулагчид Мюнхаузен гэдэг нэрийг Мянгуужин, Золушка гэдэг нэрийг Үнсгэлжин гэж маш сайхнаар монголчилж тэр нь аяндаа монгол хэлэнд хэвшсэн жишээ бий.
За, энэ бол миний өөрийн гаргаж байсан, зарим нэг хүн "Үгүй, ингээд хэлчихсэн байна шүү дээ. Даан ч дээ. Чи цааш нь хэлээч" гэсэн алдаа мадаг юм аа. Харин үүнээс хамаагүй нарийн ширийн зүйлийн тухайд гэвэл би манай алдартэй орчуупагч, Монгоп Улсын Соёпын Гавъяат зуггэлтэн П.Чойжил гуайн киноны орчуулгын талаар ярьсан зүйлээс ишлэмээр санагдаж байна. Чойжил гуай манай редакцид ирээд бидэнд ингэж ярьсан юм.
"Би "Ийгл" телевизэд таван жил хэртзй ажилласан юм. Залуучуудын англи хэлнээс орчуупсан юмыг редакторлаад сууж байсан. Тэдэнтэй хэдэн жил ажиллахад хэд хэдэн юм анхаармаар санагдаж байсан. Хамгийн түрүүнд "Орос, англи мэт өрнөдийн хэлэнд нэрших хандпага их байдаг, тэгвэл монгол хэлэнд үйлших их байдаг" гэж Г.Аким бичсэн байдаг юм. Энэ бол ер нь маш их анхаарвал зохих юм байдаг юм. Жишээ хэлье: "Би од харвалтаар төрсөн болохоор од харвалтаар буцна" гэж байна. Англи эхдээ "харвалтаар" л гэж байна л даа. Үүнийг "би од харвахад төрсөн болохоор од харвахад явна" гэж үйлших хэлбэрт оруулвал монголоор эвтэй болно. Энэнүүнийг тун их анхаарч боломжтой газар нь нэр үгийг үйл үг болгож орчуулж байвал их сайн.
Бас нэг жишээ: "Бекки Кохены тусламжтайгаар амжилтанд хүрнэ шүү" гэсэн байна. "Тусламжтайгаар" гэдэг үгийг үйлшүүлээд "Бекки Кохейнаар туслуулж байж амжилтанд хүрнэ шүү" гэвэл дээр.
Бас нэг кинонд "Өшиглөлт зэрэг аргыг би Кармад зааж өгсөн" гэж, "Өшиглөлт ... арга" гэхлээр их эвгүй. "Өшиглөх арга" гэвэл арай дээр юм. Иймэрхүү жишээ дурсаад байвал өчнөөн төчнөөн бий л дээ. Тун их анхаарч байгаарай энэ их чухал зүйл шүү - үйлших хандлага гэдэг.
Чой.Лувсанжав гуай хоёр-гурван зүйл анхааруулж хэлсэн байдаг.
Нэгд. Европ зүгийн ихэнх хэлэнд "Усанд мод хөвөгдэж явна", "Талх надад идэгдэв" гэхчилэн хэлдэг. Энэ нь тэр хэлний ёс юм. Монголоор бол "Усанд мод хөвж байна", "Би талх идэв" гэж л хэлнэ. Уг нь энүүнийг хүн бүхэн мэдмээр юм шиг санагддаг, гэтэл жинхэнэ хэрэг дээрээ, орчуулгаа хийгээд ирэх дээрээ зэрэг "Талх надад идээгдээд" болж өгдөггүй. Энэ их олон дайралддаг юм.

Миний үзэж байсан киноны орчуулганд "Ийсус үхлээс дахин амилагдсаныхаа дараа" гэж. Нөгөө "талх идэгдээд" ийм болж байна. Уг нь энэ нь "Ийсус үхлээс дахин амилсныхаа дараа" гэсэн утгатай байгаа юм.
Ер нь иймэрхүү юмыг хэвлэл мэдээллийн газар ажиллаж байгаа улс их бодож байх хэрэгтэй. Орчуулга хийж байхдаа орчуулга маань хүний чихэнд ямаршуу сонсогдохов гэж бодож байвал зохиио.
Миний үзэж байсан нэг кинонд "Хуладагда-даг-гүй эмэгтэй хүн байдаг юм шүү" гзж. Нэд шиг хзл муутай хүи байтугай нилээн сайн хурц хэлтэй нэвтрүүлэгч ч хэлж чадахгүй дээ, энэнийг - "Худал-даг-даг-гүй эмэгтэй хүн байдаг" ... Энэ чинь үнэндээ хэлэх аргагүй юм ...
Чой.Лувсанжав гуай хоёрдугаарт: "Олон тоо олширвол олиг муутай орчуулга" гэж хэлсэн юм. Тэгээд их гоё жишээ иш татсан байдаг юм. Монголоор "Нүдний нулимс. хацраа дагаад урсав" гэдэг үгийг орос юм уу энэтхэг-европын хэлэнд "Нүднүүдийн нулимснууд хацруудаа дагаад урсав" гэж хэлдэг. Энэ нь угаасаа тэр хэлний зүй тогтол юм. Гэтэл бид монголоор орчуулахдаа гадаад хэлэнд олон тоонд байгаа үгийг яг тэр хэвээр нь орчуулаад, яг үүн шиг аятай "нулимснуудыг хацруудыг дагаад" урсаад байна. Энэ яах аргагүй, ер нь энэ олон тоо илүү хэлдэг бүр давагдахаа байгаад байна. Миний үзэж байсан кинонд, жишээ нь, "бүгдээрээ олон машинууд" гэсэн байсан. "Бүгдээрээ" гэчихээд, "олон" гэчихээд дараа нь "машинууд" гэх хэрэг байхгүй л дээ. Тоо заасан үг байвал олны нөхцөл хэрэглэх шаардлагагүй. "Олон машин" гээд л болно. "Бүлэг танхай этгээдүүд" гэж байна. Нэгэнт "бүлэг" гэсэн болохоор "этгээдүүд" гэх хэрэггүй. "Бүлэг танхай этгээд" гээд л болно. Бас нэг газар "Ихэнх цэцэгнүүдийг зөнд нь хаячихсан, аяндаа л ургадаг юм. Харин сарнайнуудыг арчлахгүй бол тун болохгүй". Энд "Ихэнх цэцэгнүүдийг" гэх хэрэг байхгүй, - "Ихэнх цэцэг" п гэхэд болно, "сарнайнууд" гэх хэрэг байхгүй - "сарнай" гээд л болно.
"Охин" - "охид" гэхэд олон тоо, "түшмэл" - "түшмэд" гэхэд олон тоо, "ноён" - "ноёд" гэхэд олон тоо. Гэтэл "охидууд", "түшмэдүүд", "ноёдууд" гэж давхар хэрэглээд болохгүй юм. Ялангуяа "охидууд" гэж их дайралдаж байна. Миний ажигласнаар орос, англи хэлэнд үгүйсгэх хэлбэр их юм. Монгол хэлэнд бол батлах хэлбэр нь арай түлхүү байгаа юм шиг санагддаг. Тийм болохоор, баталснаар орчуулж байвал зүгээр юм. "Тэр номнууд миний ой ухаанаас гардаггүй юм" гэж. Энд гардаггүй гэж үгүйсгэл хэрэглэсэн байна. Үүнийг "Тэр номууд миний ой ухаанд хадагдаж үлдсэн юм" гэж баталснаар бичвэл арай дээр шиг санагдаад байна.
"Би хадгаламжиндаа мөнгө хийлгүй өнгөрсөн долоо хоног байгаагүй" гэсэн байна. Энд хоёр давхар угүйсгэсэн байна. "Би долоо хоног болгон хадгаламжиндаа мөнгө хийдэг байсан" гээд баталснаар орчуулвал арай ойлгомжтой болох юм уу.
Нэг орчуулганд: "Би охид авахдаа ярилцлага хийлгүйгээр ямар ч өөгүй тодорхойлолтгүйгээр авахгүй гэж танд бичсэн" гэсэн байна. "Хийхгүйгээр", "өөгүй", "тодорхойлолтгүйгээр", "авахгүй" гээд ийм дөрвөн үгүйсгэсэн үг байж байна. Англи эх нь ийм байна л даа. Тэрнийг нь яг тэр чигээр нь буулгачихаар эвгүй болоод байна. Үүнийг жишээ нь, үг үсгийн найрлагыг нь засахын тулд: "Бид охид авахдаа заавал ярилцлага хийж, ямар ч өө сэвгүй тодорхойлолт авч шийддэг гэж танд бичсэн" гэвэл дээр юм.
За бас орчуулахдаа англи үг өгүүлбэрийн дэс дарааг яг буулгачихлаар эвгүй болох юм. "Фрэд, өрөө байхгүй гэнээ" гэж. Үүнийг "Өрөө байхгүй гэнээ, Фрэд ээ" гэж "Фрэд"-ийг сүүлд нь оруулөал эвтэйхэн болох юм шиг санагдаж байсан.
Түүнээс гадна миний ажигласнаар бие биенийхээ нэрийг нь их дууддаг бололтой юм. Ам ангайх болгондоо "Фрэд ээ, тэр ээ, энэ ээ" гээд. Түүнийг нь заавал бүгдээрэнг нь оруулах хэрэггүй л дээ. Монгол хүн бие биеэ нэрээр нь дуудаад байх нь нилээн цөөхөн байдаг. Тэгэхдээ заримдаа бас учир бий. "Мисс", "миссис" гэдэг хүндэтгэх аястай үгийг бол бараг хэвээр нь хэрэглэсэн нь дээр. Монгол хэлэнд англи оросыг бодвол биеийн төлөөний нэр хэрэглэх нь харьцангуй цөөн байдаг. Нэг орчуулганд: "Тэднийг хурдан хооллохгүй бол болохгүй. Тэд өлсөөд юу ярьж байгаагаа ч мэдэхээ больсон байна" гэжээ. Энд "тэд" гэдэг их эвгүй болж. Яагаад гэвэл хоёр эмэгтэй дэргэдээ байгаа улсыг "тэд" гэж яриад байгаа юм л даа. Ядахдаа "эд" гэж хэлбэл зүгээр юм уу.
Би тэнд дан уран сайхны кино үзэж байсан. Ажиглаад байхад англи хэлэнд өвөрмөц хэлц их элбэг юм шиг байдаг. Ер нь монгол, орос хэлнээс ч илүү байх. /Г.Акимын тэр нэг "Англи өвөрмөц хэлцийн толь" гэж зузаан ном бий шүү дээ/. Гэтэл орчуулганд нь өвөрмөц хэлц цөөхөн дайралддаг. Өвөрмөц хэлцийг нь зүгээр энгийн хэллэг болгоод мөлийлгөөд хаячих явдал их байна. Уг нь ввөрмөц хэлц олон байвал уран сайхан болно. Өвөрмөц хэлцийг өвөрмөц хэлцээр нь орчуулж чаддаггүй юм аа гэхэд өөр боломжтой газар аль болохоор монгол өвөрмөц хэлцээ хэрэглэж байхыг хичээх хэрэгтэй. Энд жишзэ нь: "Тэр жинхэнэ зангаа харуулсан" гэсэн уг байх юм. Уг нь утгаар нь: "Ёстой зэс нь цухуйж байх шиг" гзж орчуулмаар юм байна лээ. Бас нэг газар: "Би хөлөө жаахан тэнийлгэмээр байна" гэж. Монголоор "Хөлийнхөө чилээг гаргамаар байна" гэж хэлдэг. "Ёстой доо, хоосон юм хөөлгөөд .." гэснийг монголоор "чулуу хөөлгөөд..." гэвэл зүгээр. Иймэрхүү маягаар өвөрмөц хэлцийг аль болох олон хэрэглэж, ер нь урлахыг хичээх хэрэгтэй.
Орчуулгад үгийн оноолт маш чухал. "Археологчид ухалт хийсэн" гэсэн байв. Гэтэл археологчид ухалт хийнэ гэж хэлэхгүй л дээ. “Малталт" л хийнэ гэж хэлнэ. Уг нь "малтаж шинжлэх" гэвэл илүү онох юм байгаа юм. "Аавд худлаа хэлж зүрхийг нь эмтэлсэн шүү дээ" гэсэн орчуулга байх жишээтэй. Англиараа үнэхээр л "зүрх" гэж байна л даа. Гэтэл монгол хүн "зүрх эмтэлнэ" гэж хэлэхгүй "элэг эмтэлнэ" гэж хэлнэ. "Мото спорт бол шийдэмгий байдал шаарддаг спорт" гэж бас л үгчилсэн байна. Энд буруу юм байхгүй. Гэхдзэ "Мотоспорт бол эрэмгий зориг шаарддаг спорт", эсвэл "эрэмгий зоригтны спорт" гэвэл илүү зохимжтой байж.
Бас үгийг хэн хэлж байгааг нь бодолцож өнгө аясыг нь тааруулах хэрэгтэй юм. Нэг орчуулганд: "Хуримын өмнөх үймээн самуунаас" гэсэн байна. Энд хуримын өмнөх "үймээн" ч яахав "үймээн" биз, харин "самуун" гэдэг нь тун эвгүй болгосон байна. Хуримын самуун гэж юу байхав дээ. Үгийн өнгө аяс нь таарсангүй. "Хуримын хөл үймээн" гэвэл дээр юмсанж. Нэг кинонд нэг жаахан бүдүүлэг, тэнэмэл, цыган маягтай эр хэлж байгаа юм: "Эмэгтэйчүүдээ хамгаалах шаардлагатай болсон" гэж байгаа юм. Тэр хэлж байгаа хүн нь яавч “шаардлагатай болсон” гэж хэлэхээргүй хүн л дээ. Ийм үг тэр хүний аманд эвгүй. Энэнийг "эмэгтэйчүүдээ хамгаалах хэрэгтэй болсон" гэсэн бол арай дээр. Үүнд яг уггыг нь дагуулаад "эмэгтэйчүүд" гэхийн оронд "ээж эхнэр хоёроо" гэсэн бол бас болох байж. Бас нэг эмгэн - уг нь хэрэндээ боловсролтой хүн юм - нэг өвчтэй хүүхдийн тухай: "Наад хүүхдийн чинь ханиад бүр үгдэрчихжээ. Одоохон арга хэмжээ авахгүй бол юу болохыг хэн ч мэдэхгүй" гэж байна. Энэ "арга хэмжээ" гэдэг бас л таарсангүй. "Одоохон аргалахгүй бол..." гэсэн бол дээр байж. Нэг хүн хадам ээждээ хэлж байгаа юм: "Найзууд байя л даа, ээж ээ" гэж. Ээждээ хандаад "найзууд байя л даа" гэсэн үг их эвгүй болсон байгаа биз дээ, тийм үү? Уг нь "эвтэй бая л даа, ээж ээ" гэсэн бол болох байж.

"Өчигдөр толгой минь маш их хүчтэй өвдсөн" гэж. Монгол хүн "толгой хүчтэй өвдлөө" гэж хэлэхгүй. "Толгой их өвдсөн гээд" л болоо ... "Өөдөөс чинь буудаж эхлэвэл автоматаар зугатна биз дээ" гэсэн орчуулга тааралдаж байсан. "Өөрийн эрхгуй зугатна биз дээ" гэсэн уг байх л даа.
Ер нь залуучууд монгол хэлээ муу мэддэг байдал ажиглагдаж байна. Утгын алдаа гаргахгүй байхыг хичээх хэрэгтэй. "Хэлний мэдлэгээс гадна ерөнхий мэдлэг хэрэгтэй" гэж үглэдэг байсан.
Би нэг кино редакторлаж байсан чинь: "Аврам Линкольн боолчуудыг устгасан" гэсэн үг дайралдсан. Энэ чинь юу гэсэн үг вэ? гээд би жаахан гайхлаа. Уг нь Линкольн боолчуудыг устгаагүй, боолчлолыг устгасан байх учиртай л даа ... Орчуулсан хүн нь ийм наад захын юм мэдэхгүй байна шүү дээ. Гадаад хэлийг мэднэ гэж бардаж болохгүй.
Орчуулгын онолын талаар жаахан мэдлэгтэй байвал зүгээр юм. Г.Акимын "Орчуулгын санг уудлахад" гэж ном байдаг. Бас орчуулга зүйн мэдлэгтэй болохыг хичээх хэрэгтэй. Ц.Сүхбаатарын бичсэн "Найруулга зүй" гэж жижигхэн ном бий. Их хөөрхөн жишээтэй, ойлгомжтой сайхан ном бий. П.Чойжил гуай ингэж хэлээд: "За юу гэдэгсэн билээ дээ, анхааран сонссонд баярлалаа. Би та нарын цагийг баахан дэмий ярьж үймүүллээ дээ" гэж хэлээд үгээ төгсгөсөн юм аа. Үүний дараа бид мэдэхгүй юмаа асууж П.Чойжил гуай хариулсан юм.
Ерөнхийд нь аваад үзэх юм бол зөвхөн киноны орчуулганд гарч байгаа алдаа биш манай нийт орчуулгын л алдаанууд юм гэдэг нь бэлхнээ ойлгогдоно. Гагцхүү олны нүдэнд илүү өртөж байгаа учраас л илүү содон харагдаж байгаа хэрэг биз ээ.
Үүнтэй холбогдуулан хэлэхэд орчуулагчдын үе үеийн хоорондох багш шавийн барилдлагаа гэх юм уу залгамж чанар зарим нэг талаар алдагджээ. Энэнээс болоод залуу орчуулагчид өмнөх үеийнхээ алдааг ахин дахин давтах явдал гарч байна.
Түүнээс гадна хэлж шүүмжлэх хүн алга. Тийм болохоор орчуулга хийж байгаа зарим хүн шал буруу орчуулж байгаагаа мэдэхгүй "цохиж" явна шүү дээ.
Энэ тухай бодож байтал мөрөөдөхөд мөнгө хэрэггүй гэдэг шиг надад нэг мйм санаа төрлөө. Урьд орчуулагчид Б.Ринчен гуай гэсэн нэг сайхан лавлахтай байсан гэдэг. Ярвигтайхан үг тааралдахад шууд Ринчен гуай руу утасдаад л асуухад дор нь хэлээд өгдөг байжээ. Тэгвэл одоо орчуулагчийн лавлах гэсэн дугаар нээж болох юм шүү дээ. Тийм лавлах бий болгосон хүн бол ёстой ямар ч кино орчуулснаас хавьгүй их мөнгө олох боломж байна гэж санагдах юм аа.
Одоо киноны сайн муу маш олон орчуулга гарч байна. "Тоо чанарт шилждэг” диалектикийн хууль бий. Энэ хууль орчуулгын тухайд ч батлагдах нь дамжигтүй.
Ер нь замбараагүй хавтгайрч ирсэн юм эргээд хумигдаж цэгцтэй болдог жамтай болохоор монгол хэлнийхээ зүй тогтлыг эвдэн хамаа намаагүй ярьж бичдэг энэ явдал яваандаа хумигдаж юм юм эвэндээ орох нь гарцаагүй юм аа. Ажиглаад байхад тийм ч чиг хандлагатай болж байна.

Read more »

Алимны мод

Нэгэн хаан єєрийн шадар тvшмэдийн хамт морьтой зугаалж байжээ. Тэгээд замдаа алимны
мод тарьж буй євгєнтэй таарчээ. Хаан євгєнийг ёжломоор санагдаж :
- Євгєн гуай, та ийм настай хvн байж хэзээ энэ модныхоо жимсийг авна гэж суулгаж байгаа юм бэ? Алимны мод ургаж гvйцээд жимсээ єгєх vе хvртэл нь та хvлээж чадах юм уу? гэж ихэд шоолонгуй асуув.

Євгєн хариуд нь:
- Би євєг эцгийнхээ тарьсан алимны модны жимсийг насаараа идсэн юмаа. Тэд ч гэсэн тарьж байхдаа хvлээж байгаад иднэ гэж тариагvй байлгvй дээ. Одоо миний тарьж байгаа модны ургацыг би биш юмаа гэхэд миний vр, ач, гуч нар хураах юмаа гэлээ.
Энэ vг хаанд маш их таалагдсан тул євгєнд хэтэвч дvvрэн алт єгчээ. Євгєн хариуд нь:
- Хаантан та харж байна уу? Бусдын алимны мод олон жилийн дараа ургацаа єгч байхад миний алимны мод дєнгєж тарьж байхад л жимсээ єгч эхэллээ шvv дээ гэв.
Хаантанд євгєний энэ vг бvр их таалагдсан тул дахин нэг хэтэвч алт єгєв. Євгєн хариуд нь:
- Хаантан минь ээ! Бусдын мод жилд нэг удаа ургац єгдєг бол миний мод ургаагvй байж хоёр ургац єглєє шvv дээ. Тэгэхээр хамгийн чухал нь хэзээ ургац авахдаа биш, хийж бvтээн, тарьж ургуулж байсан цагт заавал vр ашгийг нь харах болно гэв.
Хаан:
- Хэрэв бид энд ахиад жаахан азнавал таны мэргэн vгийг магтсаар алтгvй vлдэх бололтой. Євгєн ах танд сайн сайхныг хvсээд бид замаа хєєе дєє гэж хэлээд давхин оджээ.
Read more »

Орчуулагч хүн мэдлэгтэй байх ёстой!!!

Орчуулагч нь мэргэжил мөн үү биш үү гэдгийг сайн мэдэхгүй юм. Харин мэргэшил мөн үү гэвэл яг мөн. Төрөлх болон гадаад хэлний мэдлэг маш сайн байхаас гадна эсэн бусын өөр юм зөндөө мэддэг байх ёстой. Өөрөөр хэлбэл ерөнхий мэдлэг сайтай, кругозортой нэг тийм нэвтэрхий толь шиг хүн л сайн орчуулагч байна даа гэж бодож байна.

Тийм мэдлэг дутсанаас болоод л нэг кинон дээр залгамж өвчин гэж авч байна лээ. Бодвол heritable disease юмуу эсвэл genetic disease гэснийг л тэгж орчуулсан байх. Уг нь бол удамшилын өвчин биз дээ. Саяхан NTV-гээр гарсан "Андромеда" гэдэг зөгнөлт кинон дээр сүүн замын хоорондох үүл гэж авч байна лээ. Мэргэжлийн хүнээс асуусан чинь "бодвол intergalactic cloud гэснийг тэгж орчуулсан юм болов уу" гэж байна лээ. Нөхдүүд яасан гэхээр galactic гэдэг нь galaxy гэдэг үгний хувирал юм байна гэдгийг мэдээд толиноос харахаар galaxy гэдэг нь ихэнх толь дээр галактик (оддын аймаг), зарим дээр нь Сүүн Зам гэчихсэн байдаг бололтой. Уг нь энэ Сүүн Зам гэдэг нь манай галактикийн нэр юм гэнээ. Сансарт маш олон галактик байдаг, Сүүн зам бол тэдгээрийн нэг юм байна л даа. Тэгээд л яахав дээ, шууд шууд буулгаад л Сүүн замын хоорондох үүл гээд аваад хаясан бололтой. Зөв орчуулга нь бол галактик хоорондын үүл эсвэл хий ч юм уу за нэг тиймэрхүү байх ёстой гэнэ ээ.
Өөр нэг жишээ. Телевизийн мэдээгээр ингэж ярьж байна гэсэн (би сонсоогүй өөр нэг хүн сонссон гэсэн): 1961 онд хүн анх сансрын гадрагад гарсан. Бодвол хүн сансарт ниссэнийг хэлсэн бололтой, сансрын гадрага гэж юу байдгийг мэдэхгүй гээд тэр хүн инээж байсан (физикч мэргэжилтэй). Аан тийм бас ийм юм хэлж байсан. Ангараг гариг Фобос Деймос гэсэн 2 хиймэл дагуултай гэж мэдээгээр хэлсэн гэнэ ээ. Бодвол Mars has two satellites гэсэн англи, эсвэл Марс имеет два спутника гэсэн орос өгүүлбэрийг тэгж орчуулсан юм болов уу гэж байсан. Нөхдүүд яасан гэхээр satellite гэдгийг тольдохоор спутник гэж гарч ирээд, харин спутник гэдгийг нь тольдохоор хиймэл дагуул гэж гарсан бололтой. Уг нь бол зүгээр л дагуул гэсэн утгатай юм байна. Тэгэхээр Ангараг гариг 2 хиймэл дагуултай болж байна. Хиймэл дагуул гэхээр хэн нэгэн хийсэн болж таарна. Харь гаригийнхан хийсэн юм үү? Ингэхээр зөв орчуулга нь Ангараг гариг Фобос Деймос гэсэн хоёр дагуултай гэнэ.
За эдгээр нь бол наад захын жишээ. Ялангуяа ийм шинжлэх ухааны, инженер техникийн хэллэгүүдийг бол холиож өгдөг юм байна лээ. Цаад хэлнийхээ хэлц үгнүүдийг хутгаж өгч байгаа нөхдүүд ийм алдаануудыг хийх нь ч наад захын хэрэг байлгүй гэж...
За үүнийг маань уншсан орчуулагч гишүүд маань уурлахгүй байлгүй дээ. Би монголын шинэ залуу орчуулагчдыг бүгдийг нь хэлсэнгүй. Тэгээд ч би өөрөө бас орчуулгад хамаатай хүн.
Read more »

Crack, Patch, Keygen, Warez, Appz гэж юу вэ?


Crack- эвдэх, хэмхлэх гэсэн утгатай үг.
Компьютерт ямар нэгэн үнэтэй зарагддаг програмуудаа хэрэглэгчдэд танилцуулах зорилгоор демо (тодорхой үйлдэлийг хязгаарласан хувилбар) , болон триал (хугацааг хязгаарласан, 30 хоног ажиллаад ажиллахаа болих) хэлбэрээр интернетээр тараадаг. Эдгээр програм нь ихэвчлэн сериал код худалдаж авч оруулснаар хязгаарлалтгүй ажиллах боломжтой байдаг.

Харин эвдэгч (crack) болон түлхүүр тайлагч (keygen) зэргийг ЭВДЭГЧ (cracker) хэмээх хүмүүс хийж тараадаг. Эдгээр жижиг програм нь дээрх демо болон триал програмын хамгаалалт хязгаарлалтыг эвдэж үнэгүйгээр хязгааргүй хэрэглэх боломж олгодог...
Ер нь crack болон patch гэдэг нь шууд програмын бүтцийг эвдэн хамгаалж буй програмын хэсгийг устгадаг, харин keygen гэдэг бол танд бүртгүүлэх түлхүүр үгийг гаргаж өгч байна гэсэн үг.
30 хоног ч юмуу татаж авч туршиж үзээд таалагдвал тухайн компанитай холбоо бариж сериал буюу бүртгэлийн код аваад програмаа үргэлжлүүлэн хэрэглэх зорилготой програмууд дээр сериалыг үүсгэн үнэгүй хэрэглэх зорилготой багаж програм юм. Keygen нь програмыг эвдэхгүйгээр бүртгэлийн кодыг илрүүлэн өгдгөөрөө крак, пачаас давуу талтай. Кийгенийг тусгай кракер гэгдэх програмчид хийдэг. Зарим тохиолдолд програмыг бичсэн компаниуд ч хийх нь бий. Тэр нь маркетингийн асуудал л даа.
Автоматаар хэрэглэгчдээ өсгөх зорилгыг агуулдаг. Мэдээж худалдаж аваагүй ч гэсэн кракдаад хэрэглэх хэрэглэгчид өсч байнаа гэдэг нь тухайн програмын нэр хүндийг маш ихэсгэдэг байна. Иймээс зарим тохиолдолд тухай компани өөрсдөө кракаа хийж тараадаг. Гэхдээ мэдээж өөрсдөө хийж тарааж байна гэж хэлэхгүй.
Мөн ямар нэгэн байдлаар тагнуулдах, spy програмууд дагуулж хийдэг муу хүмүүс ч байдаг. Тиймээс мөнгөтэй баян хүмүүс крак хэрэглэхээс татгалзаж айдаг. Ер нь ч ямар нэгэн нууц агуулж буй компьютер, улсын болон байгууллагын нууц, банкны компьютер дээр крак, болон үнэгүй болгож эвдсэн програм суулгах нь ямар нэгэн хэмжээгээр эрсдэл дагуулж байхыг үгүйсгэх аргагүй юм. Гэхдээ бас зүгээр л өөрөө нэг прорграм таалагдаад түүндээ кийгэн эсвэл крак хийгээд түүнийгээ тараадаг кракчид ч байдаг. Эсвэл ямар нэгэн байдлаар сурталчилгааны веб сайт хийгээд, түүндээ хүмүүсийг татах зорилгоор крак, болон үнэгүй болгосон Warez програмуудыг хийж тавьдаг сайтууд ч байдаг.
Warez, Appz гэж байдаг ба эдгээр нь ямар нэгэн байдлаар жинхэнэ дискийг хуулбарласан, эсвэл кракеруудын янзалж бэлдсэн бэлэн суулгаад кракдалгүйгээр үнэгүй ашиглах боломжтой програмууд юм

Crack-г хэрхэн ашиглах вэ?
1. Юуны өмнө та crack-аа ямар нэгэн веб сайтаас татаж авна.
2. тэгээд хамгийн эхлээд вирусыг нь шалгаарай.
3. Ихэвчлэн zip, rar гэх мэт архивлаж шахсан хэлбэрээр байх бөгөөд түүнийг нь
zip, WinRAR зэрэг програм ашиглаж задлах хэрэгтэй.
4. Түүнийхээ дараа кракдах гэж буй програмаа бүрэн хаах хэрэгтэй.
5. Програмынхаа кракдах гэж буй файл байрлаж буй хавтсанд крак эсвэл пачаа хуулаад ажиллуулна. complete, success гэх мэт бичиг гарвал боллоо гэсэн үг. Хэрэв крак програмыг эвдэж чадаагүй бол програм ажиллаж байгаа эсвэл таарахгүй крак байж болно. Тухайн крак нь бай програмын тодорхой нэг version буюу хувилбарт л ихэвчлэнэ зориулагдсан байдаг тул хувилбар нь яг таг таарч байх хэрэгтэй.

6. Ингээд кракдчихсан бол одоо програмаа ажиллуулж болно.
Анхааруулахад крак ашиглах тохиолдол, ер нь интернетээс програм татаж ашигладаг бол компьютертэй заавал вирусын програм суулгаж Realtime protection буюу байнгын вирус хянагчийг нь ажиллуулж байгаарай!
Кийген ашиглах:
Кийгын янз бүр байх боловч хамгийн энгийн нь 2 цонхтой, дээрээ нэр доор нь сериал гэж байгаа. Нэрээ бичээд Generate гээд дарахад доод цонхонд сериал кодыг кийгэн гаргаж өгнө. Ингээд програмаа нээгээд бүртгүүлэх хэсэг нь хаана байна. (Ихэвчлэн Help, About гэсэн цэсэнд Enter Serial number гэж байдаг) эрж олоод кийгений үүсгэж өгсөн нэр нууц үгээ оруулаад үнэгүйгээр тэр програмыг удаан хугацаагаар хэрэглэж чадна гэсэн үг юм.
Read more »

Хөлбөмбөгөө хөлбөмбөгийн холбооноос аврах цаг болжээ


Монгол улс анх 1998 онд олон улсын хөлбөмбөгийн олбоонд элсэн ороод, өнгөрсөн 10 жилийн турш чансаагаа дөрвөн байраар ахиулжээ. Ямар мундаг юм бэ гэж алгаа ташин баярлах арга даанч алга Инээдтэй нь “Бутан” мэтийн улс биш улсуудыг оруулаад бидний урд 191 орон байна. Ийм ичгэвтэр гэмээр байдалд хэн хүргэсэн юм бэ? Үнэндээ шигшээ багийн тамирчидаа чамлаж гоочлоод суудаг Монголын хөлбөмбөгийн холбоо буруутай. Энэ байгууллага ялзарчихсаны золиосонд Монголчууд хэнд ч гайхуулаад байхааргүй өнөөдрийн энэ 192 гэсэн чансааг үзүүлчихээд сууж байна.

Ямар ч орны хөгжлийг тухайн улсын спортоор нь хэмждэг. Тэр тусмаа таван тэрбум үзэгчтэй хөлбөмбөгийг спортын хаан гээд санаандгүй нэрлэчихээгүй. Харин бидний өнгө төрхийг тодорхойлох ёстой өнөөх хөлбөмбөгийн хөгжил маань хэний ч мэдэхгүй хавцалд толгойгоо шургуулчихаад ахиж чадахгүй болохоороо амраар нь арагшаа ухарч байна уу даа. Хөлбөмбөгийн холбоо нөхөрсөг тоглолт зохион байгуулдаггүй учираас байнгын “Форм”-гүй шигшээгийнхэн маань Ази болон Олон улсын хөлбөмбөгийн холбооноос заавал оролцох ёстой тэмцээнүүдэд нь амжилт үзүүлж чаддаггүй. Сүүлийн 10-аад жилд “Гуам”-аас өөр улс хожиж чадахгүй байгаа Монголын шигшээ үзэгчидгүй байдгийн буруутан нь хөлбөмбөгийн хөгжилд биш бизнест илүү анхаарлаа хандуулдаг энэ байгууллагын алдаа. Яагаад лигийн тоглолтыг ажлын өдрүүдэд явуулдагийг үзэгчид бүр гайхдаг юм билээ. Мэдээж тэдэнд амралтын өдрүүдээр талбайгаа цагийн 250 000 төгрөгөөр түрээслэх нь ашигтай байдаг бололтой. Бас үндэсний лигийн 8 баг тус бүр бооцооны нэг сая төгрөгөө төлөөд лигтээ орно гайхалтай нь түрүүлсэн баг яг л 10 жилийн өмнөх шигээ 3 000 000 төгрөг авна. “10 жилийн өмнө 3 000 000 төгрөг нэг өрөө байрны үнэ байсан харин ийм шагналтай үндэсний лигийг өнөөдөр хүмүүс элэглэнэ биз дээ” гэсэн Спортын цонх сэтгүүлийн эрхлэгч Хосбаярын үг ичмээр боловч бодит байдал болчихоод байна. Хамгийн харамсалтай нь спортод элэгтэй хүмүүсийн санаачлагаар зохион байгуулагддаг өсвөрийн хөлбөмбөгчдийн “Дуулиан 2020” хэмээх арга хэмжээг огт дэмждэггүй. Ер нь л нэг үгээр хэлэхэд энэ байгууллага тэмцээнээр бизнес хийдэг том компани болчихсон аж. Бид ядуу учираас аль эсвэл бид цөөхүүлээ болохоор дорой буурай хөгжилтэй юм чинь гээд өөрсдийгөө өмөөрөөд сууж болох л доо. Үүнээс өөр санаа зовох зүйл дэндүү их байгаа нь ч үнэн. Гэхдээ үгүй юм аа заавал төр үүнд анхааран сая саяар нь төсөвлөөд л түүнийгээ цацаад бай гэсэн юм биш. Ядаж гаднаас орж ирдэг санхүүжилтээ шударгаар зөв зохистой зарцуулаад байвал улсаас тусгайлан харж үздэг “топ 4”-өөс юугаараа ч дутахгүй. Бусад спорт нь дагавар хүүхэд шиг гадуурхагдаад үлддэг ч бурхны аварлаар Монголын хөлбөмбөгийн холбоо ганцаархнаа өөрийн гэсэн байр сууцтай, манай улсын хамгийн баян холбоо гэдгийг харин хүн бүр мэдэх байх. Манай хөлбөмбөгийн холбоо FIFA-аас ядуу буурай орнуудад өгдөг тусламж болох “Гоол” төслийн хүрээнд улсдаа цэнгэлдэх хүрээлэн бариулах хөрөнгийг гаргуулсан. 2001-10-29 –нд 450 000 $ 2004-9-22-нд 400 000 $ 2007-3-21-ий өдөр 1 сая америк доллар хөлбөмбөгийн холбоонд зөвхөн Fifa-гаас өгсөн гэсэн баримт байдаг боловч цэнгэлдэх маань одоо хүртэл сураггүй. Уг нь энэ 1 сая 850 мянган доллароор 40 000 хүний суудалтай цэнгэлдэх 7 жилийн өмнөөс баригдаж эхлэх ёстой байсан аж. Үнэндээ бол хэрэгжүүлж чадсан л бол манай хөлбөмбөгийн холбоо том төсөл барьж авсан. Английн алдарт баг “Чэлси”-гийн “Stanford bridge” цэнгэлдэх л гэхэд 42 000 хүний суудалтай, тэгвэл Лондоны нөгөө нэг алдарт баг болох “Арсинал”-ын “Fly emirates” цэнгэлдэх 38 000 хүний суудалтай байдаг. Бид энэ дайны дэлхийд жишиг болсон цэнгэлдэхтэй болж болох л байлаа. Хэрвээ манай хөлбөмбөгийн холбооны удирдлагууд хөлбөмбөгийн хөгжлийн төлөө ажилласан бол бид хөлбөмбөгөө даган хөгжлийн том алхам хийж чадах л байсан. “Хамгийн их үзэгчтэй хөлбөмбөгийг хүн үзэх зориулалтгүй шоронгийн хашаа шиг тойруулчихсан Монголынх шиг ийм талбай өөр ямар ч оронд байдаггүй” гэж юм үзэж нүд тайлсан зарим хүмүүс шоглох ёжлохын хооронд хэлдэг л юм билээ.Уг нь Монголчууд хөлбөмбөгт үнэхээр хайртай тэр тусмаа сүүлийн дөрвөн жилд хүүхдүүд бүр ч их сонирхох болсон. Гэтэл хөлбөмбөгийн талбайтай ерөнхий боловсролын сургууль нийслэлд маань хэд байдаг билээ. Яг одоо л гэхэд цорын ганц спорт цогцолбор болох 15-р хорооллын СОТ-2-ын талбайгаа газрын наймаачдад алдчихаад сууж байна. Ажил хийдэггүй энэ холбооны ерөнхийлөгч Амаржаргал, дэд ерөнхийлөгч Ганбат, ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ганболд гэдэг хүмүүсийн ууж идсэн мөнгө үүгээр дуусахгүй гээд “Eagle”телевизээр бүхэл бүтэн хэлэлцүүлэг гараад өнгөрөх юм. Юу билээ тийм гэж үү ямар их мөнгө вэ яаж зарцуулсан юм бол гээд гайхаад сууж байсан чинь харин ёстой энэ том байгууллагыг чинь нэг хүний хувийн компани болчихсон гээд захын хүн хэлж байна билээ. Жил бүр манай улсад Азийн хөлбөмбөгийн холбооноос 250000 $, Зүүн азийн хөлбөмбөгийн холбооноос төдий хэрийн, Япон,Германы хөлбөмбөгийн холбооноос ч багагүй тусламж үзүүлдэг аж. Хачирхалтай нь энэ их мөнгөө хэрхэн зарцуулсан тайлан нэг ч үгүй. Тэгээд тайлангаа тавиач гэхээр “манайх төрийн бус байгууллага санхүүгээ тайлагнах албагүй” гэдэг юм байх. Нийгэмдээ үйлчилдэг төрийн бус байгууллагын санхүүгийн мэдээллийг дурын хүн авч үзэх эрх хуулиар зөвшөөрөгдсөн байдаг. Бидний хэн маань ч тэр эрхээ эдэлж чаддаггүй учираас дотоод журамаа удаа дараа зөрчөөд байгаа “Монголын хөлбөмбөгийн холбооны аппарадыг тэр чигээр нь үгүй болгоод хоёр жилийн дараа баг, тамирчин, дагсгалжуулагч, фанатуудынхаа эрх ашгийг хамгаалсан холбоотой нь хамт дахин хөлбөмбөгийн холбоог бий болгъё” гэсэн санааг спортын сэтгүүлчдээс дэвшүүлж байгаа аж. Өнөөдрийн нөхцөл байдал Хөлбөмбөгийн холбоог удирдлагуудаас нь аврах уу аль эсвэл Монголын хөлбөмбөгийг хөлбөмбөгийн холбооноос аврах уу гэдэг дээрээ тулчихаад байгаа нь үнэн. Тэгээд ч хөлбөмбөгийн холбооноос огтхон ч хамааралгүйгээр хэдхэн залуучууд Монголын хөлбөмбөгийг авч явж байгаа бол, телевизүүд бас л тэднээс хамааралгүйгээр хөлбөмбөгийг сурталчилж чадах чинээгээрээ хөгжүүлж байна. Хөөрхий дөө хөвгүүд маань шороо манаргаад л гудамжиндаа тоглоно. Уг нь Монгол физиологи азидаа дээгүүрт ордог, Монгол хүүхдүүд потенцал сайтай. Бид үнэхээр эх орноосоо “Роналдо”-г төрүүлж чадна. Гагцхүү хөлбөмбөгийн хөгжлийг хойш нь татсан хөлбөмбөгийн холбоо гэгч “том гүзээтэй эрхэм”-ийг үгүй болгох хэрэгтэй. Үгүй ядаж эхлээд шигшээ багтаа шинэ агаар оруулмаар байна. Хаана ч гэсэн тухайн баг амжилт гаргах гаргахгүй байх нь шууд дасгалжуулагчийн хариуцлагатай холбоотой байдаг. Гэтэл манай үндэсний шигшээ багийн дасгалжуулагч И.Отгонбаяр ямар гавъяа байгуулсандаа энэ суудалд дархлагдчихасан юм. Олон улсын зэрэгтэй ганц дасгалжуулагч л юм байгаа биз гэхдээ Монголын шигшээ багийг дасгалжуулъя гээд өөрөө санал тавиад тэр ч битгий хэл бидний өмнөөс олон улсын хөлбөмбөгийн холбоо цалинжуулна гээд байхад Германы дасгалжуулагч Клауз Шлапнерийг манай хөлбөмбөгийн холбооныхон хүлээж аваагүй тухай учир мэдэх хүмүүс хэлдэг. Гаднаас шинэ уур амьсгал оруулах үнэхээр дургүй байгаа нь л энэ байгууллагыг яаж ялзарсныг бэлхнээ харуулж байхад бас болоогүй FIFA-руу халтуурдаж худлаа мэдээ (цаасан буу) илгээнэ. Энэ бүхнийг дотор нь ажиллаж байсан хэвлэл мэдээллийн нарийн бичгийн дарга асан Батзаяа барин тавин хэлээд өгнө билээ. Үүгээр ч зогсохгүй бүхэл бүтэн улсын хөлбөмбөгйн холбоо нь Вэб сайт битгий хэл и мэйл хаяг ч үгүй гээд бод доо Юугаа тэгж их нууцалдаг юм. Дээрээс нь ямар ч зохион байгуулалтгүй өнгөрсөн жилийн үндэсний лигийн хүрэл медалийн тоглолт дээр л гэхэд дасгалжуулагч, тамирчид, шүүгчид хоорондоо 30 минут хэрэлдээд зогсчихсон. Техник технологи хөгжичхөөд байхад тиймхэн асуудал шийдэж чадахгүй хэрүүл уруул болоод зогсож байсан үндэсний лигээ үнэндээ өрөвдсөнөө нуугаад яахав. Бас нэг жишээ гэхэд 2007 оны 10-21 нд БНАСАУ Монгол хоёрын дэлхийн аваргын урьдчилсан шатны тоглолт манай талбай дээр болсон. Тэгээд 13 цагаас эхлэх ёстой тоглолт байдаггүй яасан гэсэн чинь харин зочин багийнх нь төрийн дуулал олддоггүй гэнээ. Сүүлд сонсох нь ээ олсонгүй барьсангүй гээд нарийн бичгийн дарга дэд ерөнхийлөгч хоёр нь хоорондоо хэрэлдээд л зогсоод байсан юм байх. Энэ мэтчилэн инээдэмтэй үнэндээ бол бараг эмгэнэлтэй үйлдлүүдээ одоо больж их спортоо л хөгжүүлмээр байна.Эцэст нь хөлбөмбөгийн тайлбарлагч Заяагийн “өөрсдөд минь ямар ч хамаагүй Испани, Итали, Оросын багийг биш өөрсдөд минь хамгийн их хамаатай Монголынхоо шигшээг ялалт байгуулахыг харж бахархах юмсан” гэсэн үгийг дэмжиж байна.
Read more »

Хөл бөмбөгийн хорхойтнуудад

Хөл бөмбөгийг бөөрөнхий гадаргуутай зүйлийг хөлөөрөө өшиглөн эсрэг багийнхаа хаалганд оруулж оноо авдаг спорт гэж хамгийн энгийнээр тодорхойлж болно. Та энэ спортод хэр хорхойтой вэ? Хөл бөмбөг үзэхийн тулд хайртай эхнэрийнхээ хийсэн амтат хоолноос татгалзаж, саад болохгүй байхыг гуйдаг ”донтой” эрчүүдийн нэг үү, эсвэл бөмбөгөө өөрөө өшиглөчихөөд араас нь гүйдэг тэнэг тоглоом гэж боддог эмэгтэйчүүдийн талд байдаг нэгэн үү? Ямартай ч танд дэлхийд сая, сая шүтэн бишрэгчтэй “хөлөөрөө бөмбөг наадуулдаг” агуу спортын тухай танилцуулъя.

Хөл бөмбөг эртний Хятад улсад анх үүсчээ
Хөл бөмбөг Европд үүссэн гэж ихэнх хүн боддог. Гэвч энэ спорт МЭӨ 476-МЭӨ 221 онд Хятад улсад анх үүсчээ. Санаачлагчид нь Хятадын цэргүүд байсан түүхтэй. Тэд өөрсдийнх нь зохиосон тоглоом хожим дэлхий дахинд алдаршиж, олон хүний сэтгэл зүрхийг булаасан, олон мянган шүтэн бишрэгтэй спорт болно гэж яахин таах билээ. Эрт үеийн хөл бөмбөг орчин үеийнхээс өөр байсан нь мэдээж. Хятадууд хувцсаа хооронд нь зангидаж бэхлээд 9.1 метр багана босгож, түүн рүүгээ арьсаар хийсэн бөөрөнхий зүйлийг өшиглөж оруулдаг байв. Тэд бас гоол оруулах хоёр төрлийн аргатай. Эхнийх нь эсрэг багийн хаалганд, хоёр дахь нь талбайн голд байрлах ганц хаалганд гоол оруулах юм. Тэд өөрсдийнхөө тоглоомыг “cuju” хэмээн нэрлэв. Энэ нь хятадаар “бөмбөг өшиглөх” гэсэн утгатай үг аж. Тухайн үед тоглолтын ямар ч дүрэм, журам байгаагүй бөгөөд Хан улсын үеэс л (МЭӨ 206- МЭ 220) дүрэмтэй болсон байна. Түүнээс хойш “бөмбөг өшиглөх тоглоом” хүмүүсийн дуртай наадгай болж, Япон, Солонгост түгжээ. Японд дэлгэрсэнийг нь “Айсмари” гэдэг байсан бөгөөд Хятад хөл бөмбөгөөс арай өөр. Багийн гишүүд дугариг болж зогсоод бөмбөгөө бие бие рүүгээ өшиглөнө. Тэгэхдээ газар унагах ёсгүй. Бөмбөгийг газарт унагасан баг хожигдоно. Харин Грек, Ромчууд хөлөөр бөмбөг наадуулах тоглоомыг 388-МЭӨ311 оны үед тоглож эхэлсэн байна. Энэ тоглоом нь одоогийн Америк хөл бөмбөгийн “загалмайлсан эцэг” гэгддэг. Мөн түүнчлэн “Greenland”-ын эскимосчууд ч хөл бөмбөг тоглодог байж. Тэгэхдээ газар дээр биш, мөсөн дээр тоглодог байсан юм. Тэд харин энэ тоглоомоо “аксактук” гэж нэрлэжээ. Ямар учиртай нэр гэдгийг нь мэдэхгүй ч мөсөн дээр хөл бөмбөг тоглоно гэдэг гайхалтай хэрэг шүү. Энэ мэтчилэн хөл бөмбөг дэлхий дахинд түгсээр өдгөө хөгжлийнхөө дээд цэгт хүрээд байна.
343 жил хөл бөмбөг тоглохыг хориглож байжээ
Сэргэн мандалтын үед Европын зарим оронд, ялангуяа Англид хөл бөмбөг тоглохыг эсэргүүцэж байжээ. Учир нь энэ тоглоомыг хэтэрхий бүдүүлэг, балмад толоом гэж зарим хүн дургүйцсэн байна. Англид гэхэд л хөл бөмбөгийг 1324-1667 он хүртэл 343 жил хориглосон байх юм. Олон нийтийн тоглоом наадмыг хүчээр, албадан болиулах нь хааны угсааныханд амаргүй байсан ч тэд хөл бөмбөг тоглохыг эрс эсэргүүцэж чадсан байна. Энэ тухай Английн Эдвард III хаан ард түмэндээ хэлэхдээ“ Хөл бөмбөгийг хориглох болсон гол шалтгаан нь хүмүүс бусад тоглоомыг умартаж, устахад хүргэхвий гэж болгоомжилсон явдал юм. Ялангуяа нум сумын урлагийг орхиж хэрхэвч болохгүй. Манай оронд дайн болж байна. Та бүхэн тулааны гол зэвсэг бөмбөг биш нум сум гэдгийг сайн ойлгох хэрэгтэй” гэж байжээ.

Хөл бөмбөгийн холбооны түүхээс

1850-иад оны сүүлчээр маш олон хөл бөмбөгийн клуб бий болов. Анхны хөл бөмбөгийн “Шеффилд” нэртэй клуб 1857 онд Англид байгуулагдаж байжээ. Үүсгэн байгуулагч нь Натанил Гресвик, Уиллиам Прест гэдэг хүмүүс байж. Уг клуб олон нийтийг өөртөө “дурлуулж ” эхэлснээс хойш багагүй хугацаа өнгөрч 1930 онд “FIFA” байгуулагдав.. FIFA гэдэг үгийн товчлолыг мэдэхгүй хүн бараг л үгүй биз. Гэсэн ч сэтгүүлч хүний үүргээ биелүүлэхийн тулд танд заавал хэлж өгөх хэрэгтэй болов уу. FIFA гэдэг нь “International Federation of Association Football” гэсэн үгийн товчлол ба орчуулбал “Олон улсын Хөл Бөмбөгийн Нэгдсэн Холбоо гэсэн үг юм. “FIFA” байгуулагдсанаасаа хойш нийт 208 орныг эгнээндээ багтаажээ. Тачаангуй, хүдэр эрс хүүхнүүдийг хөлбөмбөгт уруу татаж байна.
Хөл бөмбөг бол эрчүүдийн тоглоом. Харин сүүлийн үед хүүхнүүд тэдэнтэй нийлж суугаад хөл бөмбөг үзэх болсон нь хачирхалтай ч юм шиг. Гоо сайханд орж, дэлгүүр хэсэхийн оронд эр хүйстнүүдтэй нэгдэн “яг зөв, өшиглөөд өг” гэхчилэн өндөр дуугаар хашгирч, эмоцитой нь аргагүй үзнэ. Ийм байдалд бүсгүйчүүдийг хөл бөмбөгийн царайлаг, халуухан залуус хөтөлж байгаа нь нууц биш болжээ. Кака, Девид Бекхэм, Кристиано Рональдо зэрэг тачаангүй, хүдэр чийрэг эрчүүдэд хүүхнүүд харцаа унагаж, шүтэн биширч сууна. Тйимээс эрчүүдийн төдийгүй бүсгүйчүүдийн шүтээн болсон хөл бөмбөгийн мегастарыг танд танилцуулъя. Энэ бол мэдээж дайчин Кристиано Рональдо.
Read more »

Европын лиг 2-р тойрог

УЕФА-гийн цомын тэмцээний 2-р тойргийн тоглолтууд өнгөрсөн шөнө явагдлаа. Энэ жилээс нэрээ өөрчлөн Европын лиг хэмээн нэрлэгдэх болсон уг тэмцээнд нийт 48 баг 12 хэсэгт хуваагдан өрсөлдөж байгаа юм. Ингээд эдгээр тоглолтуудын мэдээллээс хүргэе.

Энэ тойргийн ихэнхи тоглолтуудад ямар нэгэн шуугиан дэгдсэнгүй. Испаний Валенси клуб Женоаг талбайдаа хүлээн авч ширүүн тулааны эцэст Давид Вильягийн гоолоор буулган авчээ. Италийн Лацио клуб Болгарын Левскиг 4 : 0-ээр бутниргэж энэ тойргийн хамгийн том ялалтыг байгуулсан байна. Эхний хагасын 20 дахь минутаас эхлэн тэдний гоолын мөндөр эхэлж Сарате, Меньи, Рокки нар 2-р хагаст 3 гоол дараалан оруулжээ.1-р тойргийн тоглолонд Швэйцарийн Базельд ялагдаж шуугиан тариад байсан Рома клуб энэ удаа Болгарын ЦСКА багийг талбайдаа хүлээн авч 2 : 0-ээр ялжээ. Тус багийн довтлогч Мирко Вучинич төрсөн өдрөөрөө уг тоглолтонд оролцсон ч харамсалтай нь гоол оруулж чадсангүй. Гэхдээ түүний хийж чадаагүйг Окака Чукa…
Read more »

Рунид сэлгээ огт таалагдсангүй

Өнгөрсөн шөнө Аваргуудын лигийн хэсгийн тоглолтонд Манчестер Юнайтед Туркт зочлон, Бешикташийг хожсон. Энэ тоглолтын 2-р хагас эхлээд удаагүй байхад Сэр Алекс Фергюсон довтлогч Уэйн Рунигээ сэлгээнд суулгасан юм. Харин энэ сэлгээ Рунид огт таалагдсангүй,

суусныхаа дараа пүүзээ тайлан газар савж байгаа харагдсан. Дасгалжуулагчийнхаа шийдвэрийг, тэр тусмаа Алекс Фергюсоны шийдвэрийг хүндэтгээгүй зөрүүдэлсэн тоглогчид сайнаа үздэггүй тал бий. Рууд ван Нистелрой Манчестер Юнайтедэд хэчнээн амжилттай тоглож байсан ч Фергюсонтой зөрчилдөөд багаа орхиж байсан. Дэвид Бекхэмийн ч, Криштиану Роналдугийн ч МЮ-с явах болсон шалтгаан нь Фергюсонтой холбоотой. Рунигийн шөнийн тоглолтын дараа гаргасан реакцаас болоод МЮ-ийн фэнүүд түүнийг МЮ-с явах юм биш байгаа хэмээн түгшиж эхэлсэн байна.
Гэхдээ Фергюсон түүний энэ байдлын огт тоохгүй байгаа юм байх. Руни шигшээ багтайгаа 2 ч тоглолт ойрхон хийсэн, Тоттенхэмийн талбайд хүн дутуу тоглоход талбайд бүтэн байсан, энэ амралтын өдрөөр Манчестер Сититэй чухал тоглолт хийнэ зэрэг шалтгаанаар Руниг амраасан. “Руни талбайгаас сэлгээгээр гарахыг ерөөсөө хүсдэггүй, тэр бүх л энерги, хүч чадлаараа 90 минутын турш тоглохыг хүсдэг” гэж Фергюсон хэлжээ. Тэрээр Рунигийн үйлдлийг хөлбөмбөг тоглох их хүсэл, тэмцэх чанартай нь холбон тайлбарласан байна.
SCREW-ROO-SPLASH Фергюсон мөн тоглолтын үеэр хөгжөөн дэмжигчдээс лазерийн гэрэл тусгаж байсан, үүнийг зогсоосон цагдаагийн ажилтнуудад талархал илэрхийлжээ. Мөн Туркийн фэнүүдийн дуу чимээг өмнө нь сонсож байгаагүй хамгийн их чанга дуу чимээ гээд, бүхэл тоглолтын турш огт зогсолтгүй хашхирч байсан гэжээ.
Мөн МЮ-ийн шинэ цэрэг А. Валенсигийн хувьд энэ тоглолт Аваргуудын лигийн дебют нь байсан бөгөөд 17 сая фунтийн үнэтэй түүний тоглолтыг Фергюсон нэлээн магтсан байна.
Read more »

Та бүхний амжилт бол спорт сонирхогч хүн бүрийн ялалт бөгөөд Монгол түмний маань үнэт баялаг юм

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч спортод өндөр амжилт гаргасан тамирчдад төрийн шагнал гардууллаа. Тэрбээр тамирчдад хандаж хэлэхдээ “Монгол түмнийхээ баярын магнайг тэнийлгэсэн спортын амжилтуудын буухиаг өртөөлөн чөлөөт бөхийнхөн маань Дани Улсын Хернинг хотод зохиогдсон чөлөөт бөхийн 2009 оны Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд амжилттай оролцоод иржээ. Орон орны шилдэг тамирчидтай авхаалж самбаа, хүч чадлаа сорьсон монголын тамирчдаас, Үндэсний шигшээ багийн тамирчин Очирбатын Бурмаа мөнгөн медаль, Бадрахын Одончимэг хүрэл медаль хүртжээ. Энэ амжилтаараа манай бүсгүйчүүд чөлөөт бөхийн түүхэнд шинэ өнгө төрх нэмж чадлаа.

Монголын сонсголын бэрхшээлтэй тамирчид, багш дасгалжуулагчид ч бас дэлхийд дуурсагдах амжилтын эзэд болсоор байна. О.Насанбурмаа, Т.Сүхбаатар, Д.Очирбадрал, Б.Мөнх-Оргил, Б.Наваанжамц, М.Ганбат, Ш.Батбаатар, Б.Отгонбаяр нартаа чин сэтгэлээсээ талархал илэрхийлье! Та бүхний хөлс хүч, хөдөлмөр зүтгэлээр олж авсан спортын энэхүү амжилт бол спорт сонирхогч хүн бүрийн ялалт бөгөөд Монгол түмний маань үнэт баялаг юм. Та бүхэнд спортын улам илүү амжилт хүсч амьдралд тань сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе! Улам өндөр амжилтанд хүрч Монгол түмнээ баярлуулж явахын ерөөлийг дэвшүүлье!гэлээ.
Read more »

Чави Фабрегастай хамт тоглохыг хүсэж байна


Барсагийн хагас хамгаалагч Чави Ернандес нутаг нэгт Ческ Фабрегасыг багтаа ирж, өөртэй нь мөр зэрэгцэн тоглоосой гэж хүсдэг тухайгаа хэлж байна. Фабрегас уг нь Барсагийн “бүтээгдэхүүн” бөгөөд хүүхдийн сургуулиар нь дамжиж, хөлбөмбөгчний гараагаа эхэлж байх үед нь авьяастны ангууч Арсен Венгер 2003 онд 16 настай байхад нь багтаа урвуулж байжээ.

29 настай Чави “Би түүнтэй хамт тоглохдоо дуртай байдаг. Шигшээ багт бид хамт тоглоход Ческ гайхалтай байдгийг би байнга хэлдэг.Биднийг хамт тоглож чадахгүй гэдэг олон хүн бий ч үүнийг үл харгалзан хамтдаа тоглохыг хүсэж байна. Фабрегасыг Барсадаа ирнэ гэдэгт итгэсээр байгаа. Түүнийг Барсагийн ирээдүй болгон төсөөлж байна” гэж хэлжээ.
Барса ер нь наймааны цонх бүрээр л Фабрегасыг авах талаар яриа гардаг бөгөөд тоглогч ч нэг их дургүйцээд байдаггүй. Гагцхүү Арсен Венгер багийн ахлагчаа тавиад туучихгүй нь мэдээж. Гэхдээ Фабрегас Арсеналыг орхивол очих баг нь Барса л болов уу.
Барсатай холбоотйо өөр нэгэн мэдээлэл хүргэхэд Боян Кркич болон Тьерри Анри нар 1-р багтайгаа хамт бэлтгэлд гараад байгаа гэнэ. Боян 8 сард Спортингтой хийсэн тоглолтонд гэмтэл аваад байсан бол Анри Ла Лигийн өмнөх тойрогт гэмтэл авч Аваргуудын лигийн Динамо Киевтэй хийсэн тоглолтыг өнжөөд байв.
Ла Лигийн аваргууд орон нутгийн цагаар Бямба гаригт, УБ-ын цагаар Ням гаригийн шөнө Ноу Камптаа Алмериа багтай тоглох бөгөөд энэ тоглолт Хятадын ССТВ-5 сувгаар гарах юм байна.
Read more »

Лионел Месси Барсатай долоон жилийн гэрээ хийх үү


Энэ жилийн Европын төдийгүй, дэлхийн шилдэг хөлбөмбөгчний шагналыг хүртэнэ хэмээгдэж буй Аргентиний алдарт хөлбөмбөгчин Лионел Мессиг багтаа элсүүлэхийн тулд томоохон багууд мөнгө амлаад байгаа энэ үед “Барселона” баг сор тоглогчоо алдахыг хүсэхгүй байна.

Өдгөө тус багийн удирдлагууд болон Мессигийн эцэг Хорхе Месси нар хэлэлцээр хийж байгаа бөгөөд ойрын хоногт эцэслэнэ хэмээж буй. “Барселона”-гийн ерөнхийлөгч Жоан Лапорта “Каталаня Радио”-д өгсөн ярилцлагадаа хэлэлцээр амжилттай болно гэдэгт итгэж буйгаа дурдаад, хэрэв хэлэлцээрт Месси гарын үсэг зурвал ирэх долоон жилийн хугацаанд “Барса” Мессигээр “гоёх” нь ээ. Лапортагийн хэлсэнчлэн, Месси “дэлхийн хамгийн шилдэг хөлбөмбөгчин. Мессигүйгээр “Барса”-г төсөөлөхөд бэрх” аж.
Read more »

Пүүз худалдан авагчдад


Пүүз худалдан авахаар шийдсэн юм биш биз?
Загвар, стиль хөөхөөсөө өмнө хөлд эвтэйхэн, чанартай эсэхийг нь заавал шалгаарай. Учир нь хөлд эвтэйхэн, таарсан байх нь ямар ч төрлийн гутал худалдан авахдаа мөрдөх бичигдээгүй хууль. Пүүз ч энэ хуулиас гаждаггүй. Сагсан бөмбөг тоглох үедээ хүн маш олон хөдөлгөөн хийдэг тул пүүз нь төгс байх ёстой.

Тиймээс пүүз сонгохын өмнө доорхи шаардлагыг хангаж байгаа эсэхийг нягтлаарай.
Чанар
Байрны гадаах шийдний дор бөмбөг залсан ч, сургуулийн биеийн тамирын зааланд тоглосон ч тохиромжтой байх нь пүүзний үүрэг. Хэн нэгэнтэй мөргөлдчихгүйн тулд ул нь сайн зуурдаг байх хэрэгтэй.
Read more »

“Хөлбөмбөгийн шидэт хүү” Кака


Хүйтэн, бас ширүүн бороо асгарна. Хоёр долоовор хуруугаа тэнгэр лүү заан, бурханд талархан гүйх “хөлбөмбөгийн шидэт хүү” Кака Италийн “АС Милан” багийг хоёр дахиа аварч буй нь тэр. Өнгөрөгч оны тавдугаар сарын 3-ны энэхүү дүр зураг хөлбөмбөг сонирхогч хүн бүхний сэтгэлд хоногшсон бөгөөд Рикардо Изексон дос Сантос Лейте буюу Кака хэмээх “Бразилийн төгс ноён”-г дэлхий даяараа шагшин магтаж, бишрэн шүтэх болсны утга учир ажгуу.

Кака Есүсийнх, өөр хэнийх ч биш! “I belong to Jesus” - “Би Есүст хамаатай”. Энэ үгсийг Какаг биширдэг, биширдэггүй сая сая хүн олонтаа харсан. Харсаар ч байх болно. Есүс ба Кака. Тэднийг хэн, эсвэл юу холбодог вэ? Итгэл. 12 настайдаа “бурхны хүү” болсон тэрээр “Би ямарваа зүйлийн тохиох, эс тохиохыг шийдэгч нь итгэл гэдгийг олж мэдсэн” гэж ярьдаг. Тиймээс ч хөлбөмбөгийн ертөнцийг Есүстэй “аймшиггүйгээр” холбосон Кака сүмийн найрал дуу хөгжимд дуртай нэгэн. Яагаад Кака “Би бурхных” гэж өөрийгөө тунхаглах болсон юм бол? Какагийн бөмбөг эзэмшилт, тоглолт удирдан чиглүүлэх, манлайлах, сул орон зайг харах, эцсийн мөчид зөв шийд гаргах энэ бүх авьяас бол гайхамшиг. Бүр байж болох хамгийн дээд түвшинд тоглодог гэж мэргэжилтнүүд нэгэн дуугаар хүлээн зөвшөөрч буй. Энэ ч чанараараа Францын амьд домог Зинедин Зиданы дараах “хөлбөмбөгийн онцгой үзэгдэл” гэгдэх болсон. Үнэхээр ч Кака хэмээх энэ нэр өөрийн эрхгүй бахархах, хайрлах, харамлах, басхүү үзэн ядах, үл ойшоох мэдрэмжийг төрүүлдэг нь үнэн. Кака хөлбөмбөгийн ногоон талбайд, Роналдиньо, Кристиано Роналдо нар шиг “бүжиглэх” нь цөөн.
Какагийн хувийн амьдрал Бразилийн ихэнх соруудаас тэс өөр. Ядуу зүдүү амьдралыг тэрээр эцэг эхийнхээ ачаар “амссангүй”. Сэтгэл хангалуун, халуун дулаан уур амьсгалтай, боловсон, боловсролтой гэр бүлд төрж өссөн тэрээр эх хүн бүрийн мөрөөдлийн хүү. Ухаан орсон цагаасаа л хэзээ ч хуулиас гадуур хэрэг төвөгт ороолцолдож байгаагүй тэрээр “Дэлхийн шилдэг хөлбөмбөгчин” болохоо төсөөлөх байтугай зүүдэлж ч байсангүй. Даруу төлөв, тусархуу, хүнлэг зан чанар нь ойр тойрныхныхоо ¹1 хайртай хүн нь байх хүндлэлийг авчирсан юм.
1982 оны дөрөвдүгээр сарын 22-нд Бразилийн нийслэл Бразилиа хотод төрсөн ч долоон настай Кака эцэг эхийнхээ хамтаар Сан Пауло хот руу шилжин суурьшжээ. Какад үеийнхнээсээ “цойлох” онцгой зүйл байсангүй. Бусдын л адил гудамжинд хөлбөмбөг тоглож, өдөр өдрөөр түүндээ дурлах боллоо. 15 нас ч хүрлээ. Өдрийн зугаа нь байсан хөлбөмбөг амьдрал нь болсныг ухамсарлав. Басхүү дунд сургуулиа хаях ёсгүйг ч ухаарав.
Гурван жил өнгөрлөө. Гэвч хөлбөмбөгийн бурхан түүнд тийм амар гар сунгасангүй ээ. Усан санд сэлж байхдаа нуруундаа гэмтэл авсан тэрээр дахин хэзээ ч талбайд гарахгүй нь гэж сэтгэлээр унаж байсан нь ердөө долоохон жилийн өмнө. Гэтэл өгөөмөр Бурхан гараа нэгэнтээ сунгаж. “Тэр үед Бурхны гарт аврагдсан гэдгээ ойлгосон” гэж Кака өдрийн тэмдэглэлдээ мутарлав. Тэрхүү ухаарал эсрэг багийнхаа хаалгыг гоолоор мялаах бүрдээ долоовор хуруугаараа тэнгэр лүү заан, авралт бурхандаа талархаж, түүнд итгэх итгэлээ хэзээ ч алдаагүй байгаагаа илэрхийлэхэд хөтөлсөн ажгуу.
2001 онд хөлбөмбөгийн ногоон талбайдаа эргэн ирлээ. Сан Пауло хотын өсвөрийн багаас насанд хүрэгчдийн багт тоглох болсон тэрбээр 2002 оны нэгдүгээр сарын 31-нд Боливиа улстай хийсэн тоглолтод оролцсон нь төрөлх улсынхаа төлөөх анхны тоглолт байлаа. Тоглолт үзсэн хүн бүр л “зогсоошгүй” тэр Какаг анх харсан юм.
2002 оны зугаадугаар сар. Кака Сан Пауло багтай тоглож, Бразил түмний бахархал, хайртай хүү болоод байсан ч, Япон-Солонгост болсон "Хөлбөмбөгийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн”-д шигшээ багийнхаа гарааны арван нэгт багтсангүй ээ. Энэ юу өгүүлнэм? Бразилийн дундаршгүй авьяастнууд Роналдиньо, Ривалдо, Роналдо гурвын ид оргил үед Какад орон зай олдоогүй нь тэр. Кака хэн хэнийх нь байрлалд тоглож чадах ч Бразилийн шигшээ багийн дасгалжуулагч Луиз Фелипе Сколари “алтан боломжийг” түүнээс “хулгайлсаар”. Гэвч Сколари “Кака, Кака” хэмээн зогсоо зайгүй дуудах олон зуун хөгжөөн дэмжигчдийн уухай түрлэгт нэгийг бодсоны илрэл, Какаг Коста Рикагийн шигшээ багтай хийсэн тоглолтод 19-хөн хором тоглуулсан явдал байлаа. Тэр жил Бразил аваргын төлөө Германтай үлдсэн билээ. Гараа өргөн хажуу шугам дээр зогсох Какаг шүүгч хараагүй дүр эсгэж, тоглолтод оролцуулаагүй гэдэг. Гэвч хэн ч дэлхийн аваргын алтан цомыг үнсэх эрхийг Какагаас “хулгайлж” чадаагүй юм.
Нэг жил өнгөрлөө. Сан Паулод ч тэр, Миланд ч тэр өөрийн хувь нэмрээ оруулж чадсан Бразилийн бас нэгэн авьяас Леонардо, Какад Италид, тэр тусмаа Миланд суурьшихыг зөвлөхийн зэрэгцээ ятгалаа. Кака эргэлзсээр. Английн “Челси” багт тогломоор санагдсан ч Оросын тэрбумтан Роман Абромович “Манай багт тоглохыг хүсвэл, эхлээд ЦСКА-д нэг жил тоглочих” гэж сайрхлаа. Кака Европт тоглохыг хүссэн нь үнэн. Гэхдээ хөлбөмбөгийн хөгжил нь Итали, Испани, Англи, Германы түвшинд хүрэхгүй Орос улсад тоглоно гэдэг авьяасаа хөсөр хаяснаас ч долоон дорд тооцогдох байв. Тиймээс “АС Милан” багтай 2003 оны зун гэрээ хийлээ. Энэ үед Кака Сан Пауло багтаа 131 тоглолтод оролцож, 48 гоол хийгээд байсан юм.
Европт нэрээ мөнхлөхөд Какад ганц баг, ганц жил л хангалттай байж. “АС Милан”-ы амьд домог Малдини, Украины баатар Шевченко… Тэд бол Какагийн амжилт, алдар нэрийг хуваалцах эрхэмүүд. 2004 онд Миланчууд түүхэндээ 17 дахь удаагаа Италийн аварга болсон. 2007 онд Европын аваргуудын лигийн аварга 7дахь удаагаа болж, цомоо өргөн баярлах Кака одоо ч нүднээ харагдах.
“Тэр туйлын тайван, дөлгөөн хүү. Тэр хэзээ ч гуньж гутарч, бас онгирч сагсуурдаггүй. Үнэндээ тэр маш гайхалтай дотоод хүч чадалтай. Түүнчлэн, амжилт, алдар нэрдээ толгойгоо мэдүүлэх тийм ямар нэгэн “аймшиг”-ийг түүнээс хэзээ ч олж харахгүй. Тэр бол агуу ялагч” гэж “АС Милан” багийн дасгалжуулагч Карло Анчелотти ямагт хэлдэг. Довтлогчийн ард, италичуудын хэлдгээр trequartista буюу хагас бүтээгч, хагас довтлогчийн байрлалд тоглодог Кака ихэнхдээ л гоолын дамжуулалтыг өгдөг, түүнчлэн, төгсгөлийг ямагт төгс хийдгийн хувьд мянга мянган хөлбөмбөгийн мэргэжилтнүүдийн хайр, хүндэтгэлийг хүлээдэг юм.
Какагийн олныг гайхшруулдаг зүйлсийн нэг нь хөдөлгөөн, гүйлт дундаа техникийн гайхамшиг, бүрэн хяналт дор бөмбөг эзэмшилт ч гэдэг. 26 настайдаа Кака Европ болон Дэлхийн шилдэг хөлбөмбөгчин, Европын аваргуудын лигийн шилдэг довтлогч, шилдэг тоглолтын найруулагч гээд авч болох бүх шагналыг 2007 онд гардсан. Түүнд аваагүй ганцхан шагнал л бий. “Тэр бол Олимпийн аваргын алтан медаль” гэж Кака ярьж байна. Бээжингийн Олимп болоход багахан хугацаа үлдэж байна. Кака гурван сарын дараа алтан медаль энгэртээ гялалзуулан зогсохыг нь харах сая сая хөлбөмбөг сонирхогчид тэсч ядан хүлээж буй биз ээ.
Иймээс Америкийн алдарт “Тайм” сэтгүүл 2008 оны “Дэлхийн хамгийн нөлөөтэй 100 хүн”-ий нэгд Какаг оруулахгүй байхын аргагүй ээ.
Блиц
Бүтэн нэр: Рикардо Изексон дос Сантос Лейте
Төрсөн он, сар, өдөр: 1982.04.22
Байрлал: Довтлох чиглэлийн хагас хамгаалагч, хоёр дахь довтлогч
баг: Сан Пауло /Бразил. 2001-2003/
АС Милан /Итали. 2003-2009/
одоо испаний Реал мадрид клуб-д тоглож байгаа
Өмсгөлийн дугаар: 8 /төрсөн өдөр/

Read more »

Дэлхийн хамгийн үнэтэй хөлбөмбөгчин


Францын алдарт хөлбөмбөгчин Зинедин Зиданыг мэдэхгүй спорт сонирхогч байхгүй. Үнэхээр ч Зидан, түүхэн гавьяа байгуулсан нэгэн. 1998 онд Францад болсон Дэлхийн Аваргыг санахад л уншигчдын ой тоонд дурайтал орох биз. Зидан, зодог тайлаад нэг жил өнгөрсөн ч нэрийг нь сонссон хүн хүндэтгэхгүй, бас бахархахгүй байхын аргагүй. Өдгөө зургаан жил өнгөрчихөөд байхад ч, Францын амьд домог маань “Дэлхийн хамгийн өндөр үнэтэй хөлбөмбөгчин” хэвээр байгаад гайхах зүйл байхгүй ээ.


Зиданыг Зизу гэж ихэд элгэмсэг дууддаг билээ. Уншигч та бүхний өмнө Зизугийн хэрхэн Гиннесийн номд мөнхөрсөн түүхийг дэлгэж байна.
2001 оны зун энэ түүх эхэлсэн. Зизу, италийн “Ювентус” клубт 6 жил тоглохдоо Туринчууд төдийгүй италичуудын бахархал болж, Аваргуудын Лигийн аваргаас бусад авч болох томоохон шагналуудын эзэн болсон үе. 1998 оны аваргуудын лигийн түрүүг авч чадаагүйдээ маш их сэтгэлээр унаж, зөвхөн өөрийнх нь буруугаас болсон юм шиг толгой гудайж, зүрхэндээ харамсал тээж, эх нутагтаа буцаж ирснээ Зизу гунигтайхан дурссан байдаг. Үнэхээр ч, Ювентус Зизугийн хувьд, хамгийн гайхамшигтай тоглолтуудыг үзүүлж, “Дэлхийн Шилдэг Хөлбөмбөгчин”-өөр 1998, 2000 онд тодорсон он жилүүдээ хуваалцсан клуб нь. Харин 2001 онд Зизугийн “гайхамшиг”, “ид шид”-ийн тоглолтууд нь гарч өгсөнгүй. Тиймээс сэтгэл санаагаар унасан тэрбээр багийнхаа удирдлагуудтай таарамж муутай болсон нь багаа солиход хүргэжээ.
2001 оны хавраас Зизу, Ювентусыг орхих бодолтой байгааг дэлхийн хэвлэл мэдээллийнхэн шүүрэн авч, нийтэлсэн нь мэдээж. Дор бүрнээ, алдарт Зизу аль багт очиж тоглож болохыг дэвшүүлэн, хэчнээн сая фунт стерлинг, евро, аль эсвэл долларын үнэ хүрэх талаар таамаг дэвшүүлэх болов. 2000 онд 37 сая фунт стерлинг хүрч байсан Португалийн Луиш Фигүгийн дайнд хүрэх болов уу? Илүү гарах болов уу? Хэвлэл мэдээллийнхэн ч тэр, хөлбөмбөгийн хорхойтнууд ч тэр, энэ бүх асуултад хариу авахыг тэсч ядан хүлээж байлаа. Гэтэл, Реалын ерөнхийлөгч Флорентино Перез, алдарт Зинедин Зиданыг багтаа элсүүлэх хүндхэн даалгаврыг клубийн менежертээ өгсөн байж.
Перез бол сарвайснаа авч байж л салдаг хүн. Жилийн өмнө гэхэд (2000 онд) тухайн үед, дэлхийн хамгийн өндөр үнэтэй хөлбөмбөгчин гэгдэж байсан Луиш Фигүг “Барселона”-гаас худалдан авахдаа баталсан. Фигүг багтаа элсүүлсэн ч, түүний сэтгэл ханасангүй. Тиймээс, дахин нэг, гэхдээ одоогоор эцсийн рекорд тогтооход бэлэн байж.
Ювентусын ерөнхий менежер Лусиано Могги, үнэхээр Зизуг харамласан уу, эсвэл, түүнийг үнэд хүргэхийг хүсэж байв уу? “Яагаад, Зинедин Зидан Ювентусыг заавал орхино гэж? Гэвч хариулт нь их энгийн” гээд, “Зидан багаа орхих хүсэлтэйгээ илэрхийлсэн нь үнэн. Перез, түүнийг Мадридад аваачихыг маш их хүсэж байгаа болохоор” гэж ярьж байв.
Моггид, Перезийн эсрэг хэлэх үг байсангүй ээ. “Перез бол нөхцөл байдлыг ямагт хурцатгахыг оролддог хэцүүхэн хүн. Луиш Фигүг багтаа элсүүлэх гэж байхдаа, тэр ямар аймшигтай зан авир гаргаж” байсныг санаад тэр.
Ийнхүү Зидан Реал Мадридтай гэрээ хийхээс өмнө дэлхийн хэвлэл мэдээллийнхний өдөр тутмын сэдэв болсон байлаа. Зиданы эхнэр испани гаралтай болохоор төрсөн нутагтаа амьдарч, хүүхдүүдээ өсгөх сонирхол ихтэйг хэвлэлийнхэн бичихээ мартсангүй ээ. Дээрээс нь, Зиданы “сүүлийн 3 улиралд амжилт муутай тоглож, түүндээ сэтгэл хангалуун бус байгаа” болохоор багаа орхих шаардлагатай ч гэж ятгаж байв. Тоглолт нь орохгүй, шүтэн бишрэгчид болоод мэргэжилтнүүд түүний гайхамшигтай хууралт, бөмбөг залалт, дамжуулалт, бусад үзүүлж чадах бүх техникийг харах нь бараг нүдний гэм болоод байсан ч Ювентус “үнэт эрдэнэсээ” алдахыг хүсэхгүй хэвээр.
Зиданы төлөөлөгч Алаин Миглассио, “Үлдэхийг хүсэхгүй байхад нь Зиданыг бариад байх сонирхолтой Ювентусыг ойлгохгүй юм. Шийдвэр нь аль хэдийн гарчихсан байтал хүлээж авахгүй байна” гэж Испанийн өдөр тутмын “Marca” сонинд 2001 оны зургадугаар сарын 22-нд өгсөн ярилцлагадаа хэлж байв.
Могги, Marca-гаар толгойлуулсан Испанийн хэвлэл мэдээллийнхэнд, “Төлөөлөгчид болоод радио сувгууд Зиданыг Испанид аваачихыг маш их оролдож байна. Харин тэр явах гээгүй байна” гэж байсан ч, хэдхэн цагийн дараа гэхэд, Зизугийн “наймааны” тухай ам ангайсан нь 6-р сарын сүүлийн долоо хоногт “шийдвэрлэх алхамдаа шилжсэн”.
Моггигийн үнэлснээр, тэдэнд “Зидан 70 сая фунт стерлингийн үнэтэй” байв. “Үүнээс багагүйг санал болгосон цагт л бид ярилцаж эхэлнэ. Реал бидэнд 35 саяыг төлнө гэж байгаа тухай би уншсан. Гэхдээ тэд, Зиданыг авъя л гэж хүсэж байгаа бол, санал болгосон үнээ хоёр дахин өсгөх хэрэгтэй”.
Энэ зуур хоёр ч зүйл тохиолоо. Зизу, Реалд очих хүсэлтэйгээ илэрхийлчихээд, Тахитид гэр бүлээрээ амрахаар явсан ч, фото зурагчид, сэтгүүлчид амар тайван байлгасангүй. Мөрийг нь алдахгүй мөшгиж, Реалын тухай эцэс төгсгөлгүй асуултаар булж байлаа. Угийн бүрэг, ичимтгий, зожиг хөлбөмбөгчин нүүр буруулсаар. Харин “Ювентус” клуб, “Парма” багаас Жанлиужи Буффоныг, Лилиан Тьюрам гээд хэд хэдэн шилдэг тоглогчидтой ашигтай гэрээ хийж амжив.
Гэтэл тэднийг элсүүлэхдээ зарлагдсан мөнгөө Зиданыг “худалдсанаар” олно гэж тооцоолсныг хэн ч мэдсэнгүй ээ.
2001 оны долдугаар сарын 3-нд Перез, Италид ирж, Моггитой 45.62 сая фунт стерлингээр гэрээ хийсэн нь тэр. Гурван өдрийн дараа, Могги ялалтаа тэмдэглэж, харин Зиданд, гэр бүлийнх нь аз жаргалыг нь тасалдуулж ирсэн утасны дуудлага дэлхийн түүхэнд “хамгийн өндөр үнэтэй хөлбөмбөгчин” болж, “Гиннесийн ном”-д бичигдэх үнэтэй байжээ.
Read more »

“Милан”-д түүний амжилтын оргил үе байсан


Украины хөлбөмбөгийн амьд домог Андрей Шевченко өнөөдөр 33 нас хүрч байна. Тэрбээр 1994-1999 онд Киевийн "Динамо" клубт тоглож Украины аваргаар таван удаа шалгарч байсан. Улмаар 1999-2006 онд Италийн "Милан"-ы төлөө хүчин зүтгэж энэ клубын түүхэнд мэргэн буудагчдын жагсаалтын хоёрт бичигдэж, амжилтынхаа оргилд хүрсэн юм. 2004 онд Европын шилдэг хөлбөмбөгчинд олгодог "Алтан бөмбөг"-ийн эзэн болсон. Үүнээс өмнө тэрбээр хоёр ч удаа энэ шагналд нэр дэвшээд гуравдугаар байрт орж байжээ.

Шево ар гэрийн нөхцөл байдлын улмаас 2006 онд "Милан"-ыг орхиж Лондоны "Челси"-д ирсэн боловч премьер лигийн тоглолтын хэв маягт зохицож чадсангүй. Лондонд хоёр жил болсны дараа "Милан"-д эргэн ирсэн. Гэвч энд урьдын алдар хүнд нь байхгүй болсон гэдгийг тэрбээр хүлээн зөвшөөрч байсан. Тэрбээр УЕФА болон Италийн цомын тоглолтод оролцон тус бүр нэг гоол оруулаад "Милан"-ыг дахин орхихоор шийдэж энэ оны наймдугаар сарын 29-нд Киевийн "Динамо"-тай гэрээ байгуулжээ. "Динамо"-д эргэн ирээд талбай дээрээ "Металлург"-тай хийсэн анхны тоглолтод гоол оруулж, шүтэн бишрэгчдээ баярлуулсан.
Read more »

 
Cheap Web Hosting | Top Web Hosts | Great HTML Templates from easytemplates.com.